Ý nghĩa về Sự Chết - Đau Khổ - Thời Gian

[anbinh]

� nghĩa về Sự Chết, Đau Khổ v� Thời Gian

J. Krishnamurti
Nguyễn minh T�m & Đ�o hữu Nghĩa dịch




... V� thực ra, ta cho thể lắng nghe cả ng�n lần
tất cả những cuộc n�i chuyện n�y v� mỗi lần đều
ph�t thấy một c�i g� mới lạ...

(... because, you know, one can really listen to
all these talks a thousand times, and each time
see something new...)


1

Buổi h�m nay t�i muốn mở đầu c�u chuyện l� lưu � c�c ng�i về chỗ quan trọng phi thường của sự tự do. Phần đ�ng ch�ng ta kh�ng muốn tự do. C� thể c� gia đ�nh, c� những tr�ch nhiệm, c� những bổn phận, v� cuộc sống của ta đều gồm to�n những điều đ�. Những luật lệ x� hội, những ph�p tắc lu�n l� đ� phủ v�y đời sống ch�ng ta. Ch�ng ta g�nh nặng biết bao kh� khăn thường nhật cũng những vấn đề của ta, v� nếu c� t�m được ch�t an ủi n�o, phương c�ch n�o để tr�nh được những xung chướng v� những khổ n�o ấy th� ta đ� lấy l�m tự m�n một c�ch qu� dễ d�i rồi. Phần đ�ng ch�ng ta kh�ng hề muốn được tự do g� cả. Đối với t�i, d� c�ch n�o, lối n�o, chiều độ n�o đi nữa, dường như một trong những điều cốt yếu của cuộc sống l� phải kh�m ph� l�m sao cho m�nh được ho�n to�n tự do, được tự do trọn vẹn. Nhưng c� c�ch n�o l�m t�m thức con người � đ� bị qui định trước qu� nặng nề, đ� bị tr�i buộc lệ thuộc qu� chặt chẽ v�o những c�ng việc hằng ng�y, đ� bị chất đầu, qu� đầy những nỗi sợ h�i xao xuyến, đ� qu� đỗi hoang mang về tương lai v� qu� đỗi thuỷ chung như nhứt trong việc cầu an � c� thể n�o t�m thức như vậy m� ph�t khởi được nơi ch�nh n� một cuộc chuyển ho� tận căn đế, một cuộc chuyển ho� chỉ c� thể ph�t sinh từ sự tự do triệt để m� th�i chăng?

T�i thiết tưởng mỗi người trong ch�ng ta n�n lưu t�m thật sự v�o vấn đề ấy, �t ra l� trong khi nghe những buổi n�i chuyện n�y. Ch�ng ta phải t�m xem, kh�ng phải chỉ ở mặt ng�n từ, m� phải đ�o s�u � nghĩa của ch�ng để nhập s�u v�o tự thể m�nh, t�m xem coi ch�ng ta thực sự c� thể được tự do hay kh�ng. Kh�ng tự do th� kh�ng thể n�o thấy r� được đ�u l� ch�n l� v� đ�u l� sai lầm. Kh�ng tự do th� cuộc sống kh�ng c� chiều s�u; kh�ng tự do th� ch�ng ta chịu n� lệ tất cả mọi ảnh hưởng, mọi �p lực x� hội, v� v� số những y�u s�ch th�c b�ch cứ dồn dập li�n mi�n v�o ch�ng ta.

Tr�n cương vị c� thể, c� thể n�o ch�ng ta thực sự th�m nhập tự thể, c� thể n�o ch�ng ta quyết liệt đ�o s�u tự thể để t�m hiểu xem mỗi người ch�ng ta c� thể thực sự được ho�n to�n tự do to�n triệt chăng? Chỉ c� cuộc thay đổi nơi ch�ng l� khi n�o ch�ng ta được tự do th�i, điều ấy vốn dĩ nhi�n rồi. V� ch�ng ta phải thay đổi: kh�ng phải thay đổi hời hợt phơn phớt, kh�ng phải thay đổi bằng c�ch ngắt tỉa đ�i ch�t đ�y đ�, m� bằng c�ch ph�t dậy một cuộc chuyển ho� tận căn đế ngay trong cơ cấu của tư tưởng v� của t�m thần ch�ng ta. Thế n�n t�i thiết tưởng rằng điều tối trọng l� n�i về sự thay đổi, l� thảo luận vấn đề n�y v� t�m xem mỗi người ch�ng ta c� thể th�m nhập được vấn đề n�y đến mức độ n�o.

C�c ng�i biết t�i hiểu � nghĩa của sự thay đổi l� thế n�o chăng? Thay đổi l� tư duy một c�ch ho�n to�n kh�c hẳn thường lệ, l� khai mở một t�m th�i trong đ� tuyệt chẳng c� xao xuyến �u lo trong bất cứ l�c n�o, chẳng c� mảy may g� xung chướng, chẳng c� mảy may g� phấn đấu để chứng đạt chi cả, để cho m�nh l� � hay trở n�n � một c�i g� đ�. Đ� l� xa l�a dứt kho�t mọi sợ h�i. V� để nhận hiểu thế n�o l� tho�t ly mọi sợ h�i, t�i thiết tưởng cần phải nhận hiểu cốt chỉ của những tương giao giữa những sư v� những đệ tử như thế n�o, v� do đ�, thấy ra được � nghĩa của sự t�m học.

Thế thường, ch�ng ta t�m học bằng c�ch nghi�m tầm, qua s�ch vở, qua kinh nghiệm hay bằng c�ch nhờ một người n�o dạy dỗ. Đ� l� những c�ch th�i thường để ta t�m học. Ta ph� th�c cho k� ức những g� n�n l�m v� những g� kh�ng n�n l�m, những g� n�n suy tưởng v� những g� kh�ng n�n suy tưởng, phải cảm nhận thế n�o, phải phản ứng thế n�o. Bằng kinh nghiệm, bằng nghi�n tầm, bằng ph�n t�ch, bằng th� nghiệm, bằng những cuộc phản tỉnh xem x�t, ch�ng ta chứa vựa những tr� thức để l�m k� ức, rồi k� ức n�y phản ứng lại những x�c sự v� những thiết nguyện, thế rồi ta lấy đ� để mở mang sở học của ta. Tiến tr�nh ấy ta đ� quen lắm rồi: N� l� c�ch duy nhất để ta t�m học. Chẳng hạn kh�ng biết l�i phi cơ, thế l� t�i phải học l�i. C� người dạy dỗ cho t�i, rồi thu hoạch kinh nghiệm m� k� ức phải g�n giữ, rồi sau đ� t�i mới l�i được phi cơ. Tiến tr�nh ấy l� tiến tr�nh duy nhất m� phần đ�ng ch�ng ta đều quen biết. Ch�ng ta t�m học bằng sự nghi�n cứu, bằng kinh nghiệm, ch�ng ta tự học hỏi, rồi những g� học được đem ra ph� th�c v�o k� ức để l�m những sở tri v� những sở tri n�y t�c động vận dụng ra mỗi khi x�c sự hay mỗi khi ta c� việc g� cần phải l�m.

Thế m� t�i nghĩ rằng ch�ng ta c� một c�ch học ho�n to�n kh�c hẳn v� t�i sẽ n�i qua c�ch ấy với c�c ng�i; nhưng để nhận hiểu v� để t�m học bằng c�ch kh�c hẳn ấy, ta phải ho�n to�n tho�t ly khỏi uy lực, nếu kh�ng th� ta chỉ được người dạy dỗ cho th�i. V� cứ lặp lại những điều ta đ� được nghe dạy. Đ� l� l� do tại sao điều quan trọng vẫn l� phải hiểu bản chất của uy lực. Uy lực g�y chướng ngại, kh�ng cho ta t�m học � kh�ng cho ta t�m học theo nghĩa kh�ng chứa nh�m c�c kiến thức sở tri để l�m th�nh k� ức. K� ức lu�n lu�n ứng đ�p bằng những khu�n đ�c sẵn. Trong ấy chẳng c� một mảy may g� l� tự do cả. Người n�o mang nặng những sở tri, c�ng lực dưới g�nh nặng những g� học được th� kh�ng bao giờ được tự do cả. Họ c� thể rất đa văn, nhưng c�i chứa nh�m sở tri đ� lại l�m cản trở kh�ng cho họ tự do, v� do đ�, họ kh�ng thể học được g� cả.

Ch�ng ta t�ch luỹ đủ thứ kiến thức � khoa học, sinh vật học, c�c kỹ thuật, v�n v�n � c�c kiến thức n�y vốn cần thiết cho sự sống an lạc vật chất của con người. Thế nhưng ta cũng t�ch luỹ c�c kiến thức để m� ẩn tr� v�o đ�, để t�c động thế n�o cho khỏi trục trặc, để lu�n lu�n h�nh t�c trong v�ng giới hạn của c�c điều ta biết được m� th�i, v� nhờ thế để tự cảm thấy m�nh an to�n. Kh�ng bao giờ ch�ng ta chịu sống trong c�i v� định, ta khiếp sợ sự v� định, v� thế ta lại c�ng chấp chứa những kiến thức của m�nh nhiều th�m l�n. Ch�nh sự chứa nh�m t�m l� n�y l� điều t�i muốn đề cập; ch�nh sự chứa nh�m ấy ngăn ngại mất cả niềm tự do, tự tại.

Vậy hễ bắt đầu tra hỏi tự do l� g�, tất ta phải tra hỏi chẳng những về uy lực, m� c�n phải tra hỏi về tri thức nữa. Nếu chỉ ưng được người dạy dỗ, nếu chi lo nội việc chứa nh�m những điều c�c ng�i nghe được, đọc được v� chứa nh�m những th�nh quả của kinh nghiệm th� c�c ng�i nghe được, đọc được, v� chứa nh�m những th�nh quả của kinh nghiệm th� c�c ng�i sẽ thấy rằng c�c ng�i kh�ng bao giờ được tự do cả, v� c�c ng�i chỉ h�nh t�c trong khu�n khổ của những điều đ� biết. V� thực ra, phần đ�ng ch�ng ta đều như vậy đ�. Thế th� ta phải l�m sao?

Ta c� thể nhận thấy t�m thần v� �c n�o t�c dụng ra sao. �c n�o l� sự thể thuộc về sinh vật, c� t�nh c�ch tiến ho�, một sản phẩm của cuộc tiến ho�, n� sinh hoạt v� t�c dụng trong v�ng kinh nghiệm bưng b�t của ch�nh n�, trong sở tri của n�, trong những ước mong c�ng những sợ h�i của n� m� th�i. N� cứ lu�n lu�n mải miết lo tự bao bọc v� tự bảo vệ kh�ng ngừng � v� tới một mức độ n�o dĩ nhi�n n� phải l�m như vậy, v� kh�ng thế th� n� ch�ng bị huỷ hoại mất. N� cần được một mức độ an to�n, v� vậy để cầu an, n� quen th�i chứa nh�m đủ mọi thứ cần biết, quen th�i tu�n h�nh đủ thứ huấn thị, v� quen th�i cấu tạo một nếp c�ng thức y cứ để n� sống rập theo, do đ� th�nh ra n� kh�ng bao giờ được tự do cả. Nếu tự quan s�t �c n�o m�nh v� c�ch thức t�c dụng của n� ta sẽ nhận thức được c�i nếp sống y cứ c�ng thức ấy. Trong ấy tuyệt chẳng c� mảy may g� l� tự tại hồn nhi�n cả.

Thế th� t�m học nghĩa l� g�? C� chăng một c�ch t�m học kh�c, kh�ng t�ch trữ, kh�ng trở th�nh một hậu trường k� ức hay của sở tri, kh�ng cấu tạo những kiểu mẫu để giam cầm t� h�m ch�ng ta? C� chăng một c�ch học kh�ng t�ch tụ th�nh một g�nh nặng, kh�ng bại hoại t�m thức m� tr�i lại để cho t�m thức được tự do tự tại? Nếu c�c ng�i c� tự hỏi điều ấy, kh�ng phải tự hỏi một c�ch thiển bạc phơn phớt, m� tự hỏi một c�ch th�m s�u, hẳn c�c ng�i thấy rằng m�nh phải t�m hiểu tại sao t�m thức lại b�m v�u v�o uy lực. D� l� uy lực của một đạo sư, một vị cứu thế, một quyển s�ch hay ch�nh kinh nghiệm sở đắc của m�nh, tại sao t�m thức lại b�m v�u v�o uy lực như vậy?

Uy lực c� nhiều h�nh tướng lắm. C� uy lực của những s�ch vở, c� uy lực của gi�o hội, uy lực của l� tưởng, uy lực của kinh nghiệm sở đắc của c�c ng�i, v� uy lực của sở tri m� c�c ng�i đ� thu thập. Tại sao ta b�m v�u v�o uy lực? Mỗi một kỹ thuật cần phải c� những uy lực của n�, việc ấy giản dị v� dĩ nhi�n. Nhưng đ�y ch�ng ta n�i l� n�i về trạng th�i t�m l� của t�m thức. Bỏ ra ngo�i mọi vấn đề khả năng c� t�nh c�ch kỹ thuật, tại sao t�m thức lại b�m v�u v�o uy lực trong � nghĩa t�m l�?

Dĩ nhi�n l� bởi v� n� sợ sự bất định, sợ nỗi bất an. N� sợ điều xa lạ, những bất ngờ của ng�y mai. C�c ng�i v� t�i, ch�ng ta c� thể n�o sống m� kh�ng phải chịu một mảy may uy lực n�o cả, uy lực hiểu theo � nghĩa �p chế, x�c quyết, t�n điều cố chấp, hiếu chiến hung hăng, khao kh�t muốn th�nh c�ng, th�m kh�t danh vọng, mong muốn l�m một nh�n vật n�o đ�? C� thể n�o ch�ng ta sống trong thế gian n�y � vẫn đi l�m việc th�ng thường, v�n v�n � m� vẫn c� được t�m th�i ho�n to�n khi�m từ? Điều n�y rất kh� hiểu, phải thế? Nhưng t�i thiết nghĩ chỉ c� t�m th�i ho�n to�n khi�m tốn ấy � t�m th�i lu�n lu�n chấp nhận rằng m�nh kh�ng biết � th� ta mới c� thể t�m học được. Bằng kh�ng th� ta cứ vẫn lu�n lu�n đang l�m việc chứa nh�m, v� thế l� chẳng c�n t�m học g� nữa.

C� thể n�o ta sống ng�y ng�y trong t�m trạng ấy kh�ng? C�c ng�i c� hiểu c�u t�i vừa hỏi đấy kh�ng? Chắc chăn t�m th�i thực sự t�m học tất nhi�n kh�ng c� một mảy may uy lực n�o cả. M� t�m th�i ấy cũng kh�ng cần c� uy lực n�o cả, v� t�m th�i ấy vẫn đang miệt m�i t�m học, t�m học chẳng những về c�c sự vật b�n ngo�i, m� cả về những g� thuộc v�o một phe nh�m n�o, một x� hội n�o, một chủng tộc n�o hay một văn ho� n�o. Nếu ta cần thường xuy�n t�m học như vậy về tất cả mọi sự m� kh�ng chứa nh�m chi hết, th� l�m sao c� được một uy lực g�, một bậc thầy nữa? L�m sao ta c� thể l�m đệ tử cho bất cứ người n�o? V� đ� l� c�ch duy nhất để sống: kh�ng phải bằng c�ch t�m học ở s�ch vở, m� bằng c�ch d�ng lấy �nh s�ng soi rọi từ những � muốn của ch�nh m�nh, từ những cử động nội tại của t�m niệm, từ bản thể hiện hoạt của m�nh. Bấy giờ t�m thức mới lu�n lu�n được tươi nhuận, để nhận thấy mỗi sự vật bằng c�i nh�n mới mẻ, chứ kh�ng bằng c�i nh�n cũ r�ch ph�t từ kiến thức, từ kinh nghiệm, từ những g� m�nh đ� học rồi. Nếu ta thực sự hiểu điều ấy cho th�m s�u, th� mọi nỗ lực sẽ dứt bặt, v� kẻ đang n�i đ�y kh�ng c�n ch�t quan trọng g� nữa hết.

________________________

Nguồn: thuvien.maivoo.com

[anbinh]

1 (tt)

T�m th�i phi thường m� ch�n l� tỏ lộ, sự bao la của thực tại, kh�ng ai c� thể ban bố cho ng�i được. Nơi đ�y vốn kh�ng c� uy lực, kh�ng c� người hướng đạo. Ch�nh ng�i phải tự m�nh kh�m ph� ph�t minh nhờ đ� đưa được ch�t �t lương thức v�o cuộc hỗn loạn m� ta gọi l� cuộc sống. Đ� l� một cuộc viễn h�nh ta phải đăng tr�nh ho�n to�n c� đơn kh�ng b� kh�ng bạn, kh�ng vợ kh�ng chồng, kh�ng s�ch kh�ng vở. Chỉ c� thể mở cuộc viễn du ấy khi ta thực sự nhận thấy rằng m�nh phải ho�n to�n độc h�nh. Bấy giờ ta đ�ch thị l� c� tịch, c� tịch chẳng phải do v� tủi hận cay đắng do v� yếm thế, do v� thất vọng, m� c� tịch v� ta nhận thấy c� tịch l� tuyệt đối cần thiết. Ch�nh điều ấy, v� ch�nh việc nhận thức điều ấy trao cho ta niềm tự tại khai ph�ng để ta độc h�nh. S�ch vở, vị cứu rỗi, bậc đạo sư ư? Tất cả những thứ ấy đều l� ch�nh ng�i. Ch�nh ng�i thăm d� th�m hiểm tự t�m, ng�i phải t�m học ch�nh m�nh, n�i thế kh�ng c� nghĩa l� phải chứa nh�m những tri thức về ch�nh m�nh, cũng kh�ng c� nghĩa l� lấy đ� để quan s�t những động niệm của tự t�m ng�i đ�u. Ng�i hiểu chứ?

Để t�m học ch�nh m�nh, để tự biết ch�nh m�nh, ng�i phải tự quan s�t m�nh một c�ch tươi tắn ung dung, một c�ch thoải m�i tự tại. Ng�i kh�ng t�m học chi được về ch�nh m�nh, nếu ng�i chỉ �p dụng những m�n sở tri, nghĩa l� nếu ng�i tự xem x�t m�nh thể theo những đều ng�i đ� học được ở một gi�o sư, ở một s�ch vở, hay ở kinh nghiệm sở đắc của ch�nh m�nh.

C�i "ch�nh tự thể của ng�i" l� một thực thể lạ l�ng một sự thể phức tạp v� sinh hệ linh động v� c�ng, hằng hằng biến đổi v� tiếp nhận đủ mọi thứ kinh nghiệm. Đ� l� một cơn xo�y động của một t�nh lực vĩ đại, v� kh�ng ai c� thể dạy cho ng�i một điều g� về n� được, kh�ng một ai cả! Đ� l� điểm thứ nhất m�nh cần phải nhận thấy. V� khi ta đ� nhận thấy, khi thật sự nhận thấy r� đ�ng như vậy, tất ta đ� tho�t ly một g�nh nặng n�y: ta kh�ng c�n t�m hỏi lời chỉ dạy khuy�n lơn về những g� n�n l�m v� hương vị lạ l�ng của niềm tự do đ� phảng phất hiển nhi�n ở đ� rồi.

Thế th� t�i phải tự biết t�i, v� khi m� t�i vẫn kh�ng tự gi�c, th� kh�ng sao dứt được những xung chướng, kh�ng sao dứt được sợ h�i, thất vọng, kh�ng sao nhận hiểu được g� về c�i chết. Khi ta tự hiểu ta, ta mới hiểu được to�n cả nh�n loại, to�n cả những tương giao trong nh�n loại. Tự hiểu m�nh l� t�m biết x�c th�n v� những phản ứng của c�c hệ thần kinh, l� nhận thức mỗi một cử động của t�m niệm, l� hiểu c�i ta gọi l� ganh gh�t, bạo h�nh, v� nh�n thấy được thế n�o l� y�u mến, thế n�o l� t�nh thương, thế n�o l� to�n bộ của "bỉ" v� "thử".

Tiến tr�nh ấy kh�ng cốt ở việc lập th�nh những nền m�ng của tri thức: m� t�m học l� việc ph�t sinh trong từng chặp từng chặp một: l� cuộc vận dụng để ta tự quan s�t ch�nh m�nh m�i m�i, kh�ng hề ch� bỏ, kh�ng hề ph� ph�n, kh�ng hề so lường, chỉ nh�n xem th�i. Hễ vừa ch� bo, diễn dịch, hay so lường, l� ta đ� c� một mẫu mực về tr� thức, về kinh nghiệm. Mẫu mực n�y l�m chướng ngại việc t�m học.

Cuộc chuyển ho� tận gốc rễ của quan năng tư tưởng chỉ c� thể thực hiện l� khi ta tự hiểu ch�nh m�nh, đ� l� một chuyển ho�, thay đổi cần thiết. T�i kh�ng d�ng danh từ "thay đổi" trong � nghĩa về những ảnh hưởng m� ta l�nh thọ của x� hội, của phong thổ, của kinh nghiệm hay của những h�nh thức �p lực kh�c. C�c �p lực v� c�c ảnh hưởng chỉ đưa đẩy ta v�o một đường hướng n�o đ� m� th�i. M� đ�y t�i muốn n�i tới một cuộc thay đổi ph�t sinh kh�ng c�n cố gắng, nhờ ta đ� hiểu ch�nh m�nh. C� chỗ kh�c biệt lớn lao giữa cuộc thay đổi do cưỡng b�ch ph�t động, v� thay đổi xuất sinh một c�ch như nhi�n, tự nhi�n, tự tại.

Nếu c�c ng�i quả thật tỏ ra đ�i ch�t nghi�m nghị - v� kể ra, nếu chẳng nghi�m nghị th� ai lại đ�nh chịu đựng bao nhi�u kh� nhọc đường xa đến đ�y tham dự những cuộc n�i chuyện giữa cơn n�ng bức thế n�y � th� ba tuần lễ n�y sẽ đưa cho c�c ng�i một dịp tốt để t�m học, để thật sự quan s�t, để th�m hiểm th�m s�u. Cố nhi�n, c�c ng�i thấy đấy, t�i nghĩ rằng cuộc sống của ta rất l� thiển cận. Ta biết rất nhiều điều, ta đ� thu hoạch nhiều kinh nghiệm, ta c� thể n�i năng rất lanh lợi, m� kỳ thực th� ta kh�ng c� chiều s�u. Ta sống phớt bề ngo�i, thế m� ta lại cố gắng cho cuộc sống thiển cận ấy th�nh một việc rất l� nghi�m trọng. Nhưng nơi đ�y t�i muốn n�i c�i nghi�m trọng ta kh�ng đạt được ở giai tầng th� thiển c�i nghi�m trọng s�t tận trong những tầng s�u thẳm của bản thể. Thật quả phần đ�ng ch�ng ta kh�ng được tự do tự tại. T�i nghĩ rằng khi m� ch�ng ta kh�ng tho�t ly khỏi c�c tr�i buộc, c�c th�i quen, c�c nhu nhược ở nội t�m, c�c sợ h�i của ta, th� cuộc sống của ta cứ vẫn m�i ho�i v� vị v� rỗng tuếch m� th�i. Rồi ta sẽ gi� v� chết đi trong thảm trạng ấy.

Vậy trong ba tuần n�y, ta h�y t�m xem coi c� thể n�o ta ph� vỡ, xuy�n thủng qua cuộc sống thiển cận m� ta đ� qu� nhiều c�ng phu vun v�n v� c� thể n�o đ�o s�u v�o một thực tại n�o s�u thẳm hơn nữa chăng. Tiến tr�nh khai quật n�y kh�ng lệ thuộc v�o một uy lực n�o cả, v� đ�y kh�ng phải ch�ng ta đến nghe ai chỉ dạy cho ta khai quật c�ch n�o, bởi kh�ng một ai chỉ dạy sự đ� cho ta được cả. Việc ch�ng ta tới đ�y, l� c�ng nhau t�m học những g� ch�n thật trong mọi sự đ�. Hễ ta thật sự hiểu được thực tại, th� mọi cuộc tầm cầu uy lực tất nhi�n chấm dứt. Bấy giờ ta kh�ng cần s�ch vở n�o, kh�ng đến một gi�o hội n�o hay một miếu đường n�o, ta đ� kh�ng c�n l�m đệ tr nữa. Cuộc đời n�y c� một vẻ đẹp vĩ đại, một thực tại hệ thậm th�m vi diệu một t�nh thương rộng lớn của tự tại tự do m� từ l�u ch�ng ta kh�ng biết g� tới cả, v� ch�ng ta kh�ng được tự do tự tại. Vậy để khởi sự, t�i thiết tưởng rằng sự ch� t�m của ta phải đưa ta tra hỏi về c�i tự tại tự do ấy, chẳng những bằng sự ph�n t�ch ở văn tự, m� phải bằng c�ch tho�t ly văn tự.

C�c ng�i h�y xem trường hợp trực khởi n�y: ở đ�y n�ng bức qu�, ch�ng ta đ� l�m tất cả những g� ta c� thể l�m để cho trại n�y được đủ m�t mẻ. Ch�ng ta kh�ng thể họp nhau được sớm hơn, v� nhiều người phải đến từ những nơi xa qu�. Vậy ta phải chấp nhận sự n�ng bức đ�y l� thuộc v�o c�i bất tiện kh�ng sao tr�nh khỏi. Th� đấy, ta phải tự chế ngự m�nh � kh�ng phải bằng những �p buộc nhận hiểu v� t�m học thế n�o l� sự chế ngự tự kỷ. Ta c� thể nhận thức sự n�ng bức n�y v� kh�ng lấy đấy bực bội, v� chủ đ�ch của ch�ng ta, v� cuộc truy tầm của ch�ng ta, l� việc m� t�i gọi l� t�m học, vốn quan trọng hơn sự n�ng bức, hơn sự thiếu tiện nghi về th�n x�c nhiều lắm. Việc t�m học đ�i hỏi một chế ngự tự chủ, tự n� đ� l� một sự chế ngự, một giới hạn rồi. N� kh�ng h�m một cuộc gạn �p n�o cả, một cuộc kiểm so�t bề ngo�i n�o cả. M� sự thể l� thế n�y: t�i muốn nghe, chẳng những nghe những lời n�i th�i, m� c�n nghe tất cả những phản ứng do c�c danh từ đấy khởi nơi t�i; t�i muốn nhận thức mỗi một cử động của t�m niệm t�i, mỗi một t�nh cảm, mỗi một h�nh vi. Tự việc ấy đ� l� một giới hạn v� c�ng uyển chuyển.

Thế th� thiết tưởng điều trước nhất c�c ng�i phải ph�t minh l� thấy coi ng�i � với tư c�ch l� một con người đang sống trong một văn ho� n�o hay trong một tập đo�n n�o � quả thật sự ng�i c� cần được tự do tự tại như ng�i cần ăn uống, cần sinh l�, cần sung sướng hay kh�ng. V� ng�i cũng phải biết coi ng�i sẵn s�ng thuận hưởng tiến bước l� bao xa v� bao s�u để ng�i được tự do tự tại. T�i cho đấy l� việc duy nhất ta c� thể l�m ở buổi họp đầu ti�n � hay đ�ng hơn, đấy l� việc duy nhất ch�ng ta c� thể l�m trong suốt ba tuần lễ n�y, v� đấy l� việc duy nhất ta c� thể c�ng chia sớt với nhau: việc đ� th�i chứ kh�ng việc g� kh�c nữa. C�c ng�i hiểu chứ? Tất cả những điều kh�c đều trở th�nh t�nh cảm nhẹ dạ, l� sủng �i, l� x�c động v� đ� đều l� ấu trĩ. Nhưng nếu c�c ng�i v� t�i thật sự ch�ng ta đang truy tầm đang tự hỏi thế n�o l� tự tại tự do, v� thật sự t�m học; tựu trung nếu ch�ng ta được tự do, th� cả thảy ch�ng ta đều sẽ được tham dự v�o nguồn phong ph� của thực tại n�y.

Như l�c bắt đầu t�i đ� n�i rồi, ở đ�y kh�ng c� kể gi�o chủ cũng chẳng c� người đệ tử. Cả thảy ch�ng ta ở đ�y đều đang t�m học, nhưng kh�ng phải t�m học về người đang n�i n�y, cũng kh�ng phải t�m học về những kẻ quanh ta. Ch�nh tự t�m m�nh l� c�i m� c�c ng�i đang t�m học. V� nếu c�c ng�i l� người đang n�i, ch�nh ng�i l� người ngồi b�n cạnh ng�i. Nếu ng�i tự học về m�nh th� ng�i mới c� thể thương y�u người ngồi b�n cạnh ng�i. Bằng chẳng vậy, th� ng�i kh�ng thể thương y�u g� cả, v� tất cả mọi sự rốt lại chỉ l� những danh từ. Ng�i kh�ng thể y�u thương được người ngồi b�n cạnh ng�i nếu ng�i c� l�ng ganh đua tranh chấp. To�n cả cơ cấu x� hội ch�ng ta � về kinh tế, về ch�nh trị, về lu�n l�, về t�n gi�o � căn cứ ở sự ganh đua, tranh chấp, thế m� đồng thời ta lại bảo rằng ch�ng ta phải y�u thương người th�n cận m�nh. Việc đ� thế n�o m� c� được, v� ở đ�u c� sự ganh đua, tranh chấp th� ở đấy kh�ng sao c� được t�nh thương.

Để nhận hiểu thế n�o l� t�nh thương, thế n�o l� ch�n l�, th� sự tự tại tự do l� điều cần thiết, v� kh�ng một ai c� thể ban bố cho ng�i được tự do tự tại. Tự ng�i phải kh�m ph� cho ch�nh ng�i bằng cả lao lực gian nan ki�n tr�.

[anbinh]

2

H�m rồi, khi ch�ng ta họp mặt tại đ�y, t�i c� n�i về việc cần thiết phải c� tự do, v� t�i kh�ng d�ng danh từ ấy ở nghĩa tự do bề ngo�i hay phiến diện, tại một v�i giai tầng của t�m thức, m� n�i phải tự do một c�ch to�n triệt � tự do ngay tận ở gốc rễ của quan năng tư tưởng ch�ng ta, trong tất cả mọi động t�c của ch�ng ta về mặt th�n x�c, mặt t�m l� v� mặt t�m thần. Sự tự do ngụ h�m việc vong bặt trọn vẹn mọi vấn đề, c� phải thế kh�ng? V� khi m� t�m thức được tự do th� n� c� thể xem x�t v� t�c động một c�ch ho�n to�n tỏ suốt, n� c� thể trả lại tự thể, kh�ng một mảy may g� m�u thuẫn. Theo t�i, cuộc sống đa đoan đầy những vấn đề � d� l� vấn đề về kinh tế, x� hội, ri�ng tư hay c�ng cộng � vốn tổn hại hay bại hoại sự s�ng suốt. V� hẳn ta cần phải tỏ ra s�ng suốt. Ta cần c� c�i t�m thức nhận thấy tỏ suốt mỗi vấn đề l�c n� vừa xuất hiện. Cần một t�m thức khả dĩ biết tư tưởng m� kh�ng rối loạn, trước nhiễm, một t�m thức c� tư chất lưu luyến, y�u thương � lưu luyến v� y�u thương ở đ�y kh�ng d�nh l�u chi với t�nh x�c động v� th�i đa cảm.

Để được t�m th�i tự do ấy � điều n�y kh� hiểu v� c�ng v� đ�i hỏi một c�ng phu quan s�t rất tường tận � ta phải c� c�i t�m thức tịnh định v� tịch lặng, một t�m thức t�c động vận dụng trọn vẹn, chẳng những ở mặt ngo�i, m� tận cả ở trung điểm. Sự tự do n�y kh�ng phải l� một sự thể trừu tượng, kh�ng phải l� l� tưởng. Sự vận h�nh của t�m thức tự do l� một thực tại. Sự vận h�nh của t�m thức tự do l� một thực tại, kh�ng mảy may g� li�n hệ với những l� tưởng v� những sự thể trừu tượng. Sự tự do ấy ph�t sinh một c�ch tự nhi�n, như nhi�n � tuyệt chẳng do cưỡng �p, giới hạn, chế ngự, kiểm so�t hay khuyến dụ g�, khi ta hiểu được to�n bộ tiến tr�nh của những vấn đề: hiểu r� ch�ng xảy đến thế n�o v� dứt bặt thế n�o. V�, thực sự, ch�ng khuấy loạn t�m thức v� khi ta trốn tr�nh ch�ng, ta vẫn c�n mắc phải tổn thương, tr�i buộc, kh�ng tự do. Kh�ng giải trừ được mỗi vấn đề vừa khi n� xuất hiện, d� ở một giai tầng n�o cũng thế � như về mặt thể x�c, t�m l�, x�c cảm � th� t�m thức ấy kh�ng thể c� tự do, v� tất nhi�n tư tưởng tri kiến, nhận thức kh�ng thể tỏ suốt.

Phần đ�ng con người thường c� những vấn đề, nghĩa l� c� những dao động trong t�m thức, ch�ng tr� tại h�nh th�nh ra v� sự ứng đ�p của ta đ� kh�ng đủ sức tương nhập trọn vẹn với một ho�n cảnh bằng to�n thể bản chất của ta, hay do v� ta đ� quen th�i chấp nhận ho�n cảnh đ� v� thuận chiều với n�, cứ thế m� khiến cho ta ho� ra h�n trầm. Sở dĩ c� vấn đề l� v� ta kh�ng đối mặt thẳng với mỗi ho�n cảnh v� kh�ng soi chiếu n� ch� tận tột c�ng, kh�ng phải đợi mai hẹn mốt, m� soi chiếu n� ngay khi n� vừa ph�t hiện trong mỗi ph�t mỗi giờ, mỗi ng�y.

Mọi vấn đề đều g�p phần v�o việc huỷ hoại sự tự do. D� vấn đề tr� tại bất luận giai tầng n�o ở � thức hay ở v� thức, n� cũng đều đưa v�o đấy một yếu tố m� ta vốn kh�ng hiểu được cho trọn vẹn. Khi th� đ� l� một nỗi khổ đau hay một sự bất an ở thể x�c, khi th� đ� l� c�i chết của một người n�o, hoặc nữa l� sự thiếu hụt bạc tiền, hay c� lẽ đ� l� sự bất lực kh�ng t�m ra Thượng đế quả l� thực tại hay chỉ l� một danh từ kh�ng thực chất. V� cũng c� khi l� những tương giao với người trong đời tư hay giữa đời c�ng, trong c� nh�n hay với đo�n thể. Kh�ng hiểu được to�n bộ c�c mối tương giao ấy, l� c�ng dấy sinh th�m những vấn đề g�y n�n nơi phần đ�ng ch�ng ta những bệnh tật ở th�n v� ở t�m c� thể tổn hại t�m tr� ta. Rồi cưu mang những g�nh nặng ấy, ta phải nương nhờ v�o bao h�nh thức tho�t ly trốn tr�nh: ch�ng ta phượng thờ nh� nước, ch�ng ta chấp nhận một uy lực n�o đ�, ch�ng ta cầu xin một người n�o đ� để họ giải quyết gi�m những nỗi kh� khăn của ta, ch�ng ta bu�ng thả v�o việc lải nhải v� �ch l� tụng đọc kinh kệ, ch�ng ta rượu ch�, ch�ng ta d�m dật, ch�ng ta th� gh�t, ch�ng ta đ�m ra tủi phận thương th�n, v�n v�n.

Ch�ng ta đ� tạo dựng cả một hệ thống rặt đầy những lối tho�t ly trốn tr�nh � hoặc c� t�nh c�ch hữu l� hoặc phi l�, hoặc c� t�nh c�ch t�m loạn hay c� vẻ tr� thức � c� thể khiến ta chấp nhận được hết tất cả mọi vấn đề nh�n sinh ph�t hiện đến, tức l� khiến ta cứ thuận chiều theo ch�ng. Nhưng kỳ thực l� ch�ng dấy sinh bao rối loạn trong t�m ta th�nh thử t�m ta kh�ng hề được tự do bao giờ cả.

Kh�ng biết c�c ng�i c� cảm thấy một điều cần thiết như t�i � m� cần thiết kh�ng phải cần thiết một phần, kh�ng phải cần thiết chỉ trong một thời do v� bất ngờ c�c ng�i gặp phải một ho�n cảnh n�o đ� m� cần thiết tuyệt đối, từ l�c ta suy x�t đến đấy tới dĩ ch� hết cuộc đời ta � cần thiết chẳng n�n đeo mang bất cứ một vấn đề n�o cả. Nếu ta nhận thấy sự cần thiết ấy, kh�ng phải nhận thấy trong trừu tượng, m� nhận thấy r� rệt như ta nhận thấy sự cần thiết của m�n ăn vật uống v� của kh�ng kh� tươi m�t, th� sự nhận thức như vậy th�nh l� c�i cội nguồn cho c�c động t�c của ta vừa trong t�m thức vừa trong vật l� thường nhật. C�i cần thiết đ� phải hiện diện trong mọi việc ta l�m, mọi điều ta nghĩ, v� mọi điều ta cảm.

Vậy sự tho�t ly mọi vấn đề l� điều ch�ng ta quan t�m lưu � � �t ra l� trong buổi họp s�ng nay. C� lẽ mai n�y ta sẽ đề cập bằng một c�ch kh�c, nhưng kh�ng can hệ chi: chỗ quan trọng l� c� nhận thấy rằng c�i t�m thức xung chướng l� c�i t�m thức ph� hại, v� n� cứ thường xuy�n thất thế bại hoại. Sự thất thế bại hoại của t�m thức kh�ng phải do ở chỗ gi� nua tuổi t�c � hay ở chỗ ni�n thiếu trẻ trung � m� bại hoại nảy sinh khi t�m thức bị rối loạn với nhiều xung chướng đ�ch thị l� mầm giống của những cơ bại hoại v� những cuộc mục n�t. Nếu c�c ng�i nhận thấy điều ấy, th� c�u hỏi đặt ra tất l� như vầy: l�m sao giải trừ được trạng th�i ấy. Nhưng trước ti�n tự m�nh phải nhận thấy ch�n l� n�y: Hễ c�n đeo mang một vấn đề thuộc bất cứ loại n�o, ở bất cứ giai tầng n�o, trong bất cứ thời hạn bao l�u, th� t�m thức kh�ng thể c� tư tưởng tỏ suốt được, kh�ng thể nhận thấy c�c sự vật đ�ng y c�c sự vật, nghĩa l� thấy một c�ch t�o bạo, thấy một c�ch t�n nhẫn, tuyệt kh�ng x�c động g� cả, tuyệt kh�ng hề tự lấy l�m tủi ph�n thương th�n.

Phần đ�ng ch�ng ta đ� quen th�i trốn tr�nh ngay khi một vấn đề vừa xuất hiện, ta thấy rất kh� sống c�ng với n�, kh� quan s�t n� th�i, kh�ng phải diễn dịch, kh�ng phải ch� bỏ hay so s�nh, kh�ng t�m c�ch biến đổi n� hay chen xen v�o đấy bằng c�ch n�y hay c�ch kh�c. Việc n�y đ�i hỏi một sự ch� � trọn vẹn; nhưng với ch�ng ta th� c� g� nghi�m trọng để cho ta ch� t�m trọn vẹn đ�u. Ch�ng ta sống thiển cận v� ch�ng ta dễ tự m�n với những lối ứng đ�p dễ d�ng, với những phản ứng cấp thời. Ta muốn l�ng qu�n đi c�c nỗi kh� khăn của ta, dẹp n� qua một b�n để bắt sang việc kh�c. Chỉ khi vấn đề đụng chạm ta một c�ch mật thiết, chẳng hạn như l�c xảy ra một c�i chết n�o đ� hay việc hết nhẵn tiền bạc, hay chỉ khi chồng hoặc vợ bỏ l�a xa l�nh m�nh � chỉ bấy giờ th� vấn đề mới trở th�nh cơn khủng hoảng. Nhưng ta kh�ng hề để cho một khủng hoảng đ�ch thực n�o ph�t sinh được trong đời ta, ta lu�n lu�n n� tr�nh dẹp bỏ n� bằng những sự giải th�ch, bằng những danh từ, bằng bao phương thức di biệt để th�c thủ tự vệ.

Ch�ng ta đ� biết thế n�o l� một vấn đề chứ. Đ� l� một sự thể m� ta kh�ng th�m nhập tận c�ng, đến chốn đến nơi. Chưa hiểu được trọn vẹn, tức l� sự thể ấy kh�ng được th�o gỡ, n� cứ trở đi trở lại m�i m�i v� m�i m�i. Muốn hiểu được n�, ta phải cần hiểu được những m�u thuẫn � những m�u thuẫn cực độ, cũng như c�c m�u thuẫn thường ng�y � của bản thể ta: ta nghĩ một đằng v� ta l�m đi một ngả, ta n�i một điều n�y m� t�m cảm của ta lại kh�c hẳn đi. C� c�i xung đột xảy ra giữa k�nh trọng v� khinh bỉ, giữa t�nh lỗ m�ng v� sự lễ độ. Một đằng khi t�m � hung hăng, ngạo nghễ, m� đằng kh�c th� lại ra tr� khi�m cung. C�c ng�i hẳn biết v� số những m�u thuẫn của ta, những m�u thuẫn hữu thức hay tiềm t�ng, vậy th� ch�ng ph�t sinh như thế n�o?

� Xin c�c ng�i, như t�i vẫn hay n�i xin c�c ng�i đừng nghe người n�y th�i, m� c�c ng�i h�y nghe cả t�m niệm của ch�nh c�c ng�i nữa; c�c ng�i h�y quan s�t sự vận dụng t�c h�ng c�c phản ứng của c�c ng�i, c�c ng�i h�y � thức c�c ứng đ�p của c�c ng�i khi một c�u hỏi vừa đặt ra, để c�c ng�i tự hiểu biết ch�nh m�nh cho ch�n chắn hơn nữa.

Thế thường, mỗi khi gặp vấn đề, ta muốn biết c�ch thức g� để giải quyết ch�ng, c�ch g� để đối ph� ch�ng, l�m sao thắng ngự ch�ng l�m sao rứt bỏ ch�ng, hay c�ch g� để giải quyết ch�ng. T�i kh�ng hề lưu t�m mảy may g� với tất cả những thứ ấy. Đ�y t�i chỉ muốn biết do đ�u m� c�c vấn đề xuất hiện, v� nếu t�i t�m thấy được gốc rễ của chỉ nội một vấn đề th�i, hiểu được r� rệt căn nguy�n của n� theo đuổi n� ch� tận chỗ tột c�ng của n�, th� t�i tất hiểu r� được cả thảy mọi vấn đề. Nếu biết c�ch xem x�t độc nhất một vấn đề n�o cho to�n triệt th� t�i sẽ c� thể hiểu được mọi vấn đề ph�t hiện trong tương lai.

Vậy c�c vấn đề t�m l� xuất hiện c�ch n�o? Ta h�y xem x�t chỗ n�y trước, v� ta biết rằng ch�ng l�m bại hoại mọi h�nh vi động t�c trong cuộc sống. Chỉ khi ta hiểu được v� giải trừ ch�ng ngay trong khoảnh khắc vừa ph�t hiện m� kh�ng ghi nhớ lưu chuyển ch�ng đến giờ ph�t kế tiếp hay đến ng�y kế tục th� ta mới c� thể thu nhận mỗi ho�n cảnh mới mẻ một c�ch tươi nhuận v� s�ng suốt. Cuộc sống của ta l� một tr�ng gồm to�n những th�ch thức x�c sự v� những phản hồi ứng đ�p, v� tất cả ch�ng ta phải ứng ph� mỗi x�c sự một c�ch trọn vẹn, bằng kh�ng th� mỗi khoảnh khắc mới sẽ đem lại cho ta những vấn đề mới kh�c nữa. C�c ng�i hiểu chứ? Chỉ một điều đ�ng để t�i lưu t�m th�i, đ� l� được tự do, đ� l� kh�ng c� những vấn đề � những vấn đề về Thượng đế, về t�nh dục: kh�ng c� bất cứ vấn đề về bất cứ điều g�. Nếu Thượng đế trở th�nh một vấn đề cho t�i, th� Thượng đế kh�ng đ�ng cho t�i phải t�m t�i, v� muốn t�m thấy kh�m ph� coi ra chằng c� một c�i g� ấy khả dĩ gọi l� Thượng đế, một thực thể tối thượng vượt qua sự so lường của tưởng niệm th� t�m thức t�i phải cần được trong suốt, bất nhiễm, chẳng bị một vấn đề n�o ngăn ngại cả.

Bỡi lẽ đ� n�n ngay từ l�c đầu t�i đ� n�i rằng tự do l� một điều cần thiết. C� người bảo với t�i rằng ch�nh Karl Marx � thượng đế của những người cộng sản � cũng c� viết rằng con người phải được tự do. Theo t�i, tự do lại l� điều tuyệt đối cần thiết � tự do ngay từ đầu, đến giữa, cho đến chỗ cuối c�ng � v� tự do bị phủ nhận đi nếu t�i đeo mang một vấn đề sang qua ng�y mai. Thế c� nghĩa l� chẳng những t�i phải t�m thấy coi n� xuất hiện như thế n�o, m� c�n cho biết l�m sao xo� bỏ n� trọn vẹn, xo� bỏ như chặt phắt n� đi, cho n� kh�ng c�n t�i diễn, cho n� đừng k�o d�i l� th�, cho t�i khỏi nghĩ nhớ tới n� nữa để h�ng mai kia mốt nọ t�m thấy giải đ�p. Nếu t�i mang chuyển n� sang qua ng�y mai, tức đấy l� t�i tạo đất cho n� mọc gốc ch�m rễ, rồi việc cắt tỉa vấn đề lại th�nh ra l� một vấn đề kh�c nữa. Vậy t�i phải cương quyết tức thời chặt đứt để n� được ho�n to�n dứt bặt.
C�c ng�i đ� thấy r� sự thể l� vậy. D� vấn đề về vợ con hay về việc thiếu hụt bạc tiền hoặc về Thượng đế, d� bất về vấn đề g�, ta phải t�m xem n� xuất hiện thế n�o v� l�m sao chấm dứt n� tức khắc.

Điều t�i n�i đ�y kh�ng v� l� đ�u. T�i đ� dẫn giải với c�c ng�i một c�ch r� r�ng, minh bạch, chỗ cần thiết phải chấm dứt c�c vấn đề v� đừng k�o d�i ch�ng ng�y n�y sang ng�y nọ. C�c ng�i c� hỏi chi về mấy điều vừa n�i hay chăng?

[anbinh]

� nghĩa về Sự Chết, Đau Khổ v� Thời Gian


2 (tt)


Hỏi (H): T�i kh�ng hiểu tại sao ng�i n�i rằng tiền bạc kh�ng phải l� một vấn đề?

Krishnamurti (K): Tiền bạc l� một vấn đề cho nhiều nhiều lắm. T�i kh�ng hề bảo tiền bạc kh�ng phải l� một vấn đề. T�i n�i vấn đề l� một điều m� ta kh�ng hiểu được trọn vẹn, d� về tiền bạc, về t�nh dục, về Thượng đế, về những mối tương giao của ng�i với vợ, với một người th� gh�t ng�i – bất luận về sự việc g�. Nếu t�i mắc bệnh, hay t�i thiếu hụt tiền bạc, th� điều ấy trở th�nh một vấn đề t�m l� rồi. C� khi những tham muốn t�nh dục cũng trở th�nh vấn đề nữa. Đ�y ch�ng ta đang x�t coi c�c vấn đề t�m l� xuất hiện thế n�o, chứ kh�ng x�t coi phải xử sự thế n�o với mỗi trường hợp đặc biệt. Ng�i hiểu đấy chứ? Tuy thế, quả thực l� giản dị!

Ng�i biết chăng, ở Đ�ng phương c� những kẻ l�a bỏ thế gian rồi l� ch�n từ l�ng n�y sang l�ng kh�c với một c�i b�t ăn xin. Những người gọi l� giai cấp B� L� M�n ở Ấn Độ từ bao thế kỷ nay đ� lập th�nh c�i phong tục l� người n�o l�a bỏ thế gian phải được t�n k�nh, được cho ăn cho mặc. Đối với người ấy, dĩ nhi�n tiền bạc kh�ng th�nh l� vấn đề rồi. Nhưng đ�y t�i kh�ng b�o chữa g� cho c�i phong tục ấy đ�u! T�i chỉ muốn dẫn giải rằng phần đ�ng ch�ng ta vốn c� v� số những vấn đề c� t�nh c�ch t�m l�. Kh�ng phải ng�i c� những vấn đề t�m l� như vậy, chẳng những về tiền bạc, m� cả về việc t�nh dục hay về Thượng đế, hay về những mối tương giao của ng�i với người kh�c? Chẳng phải ng�i kh�ng bận t�m lo lắng muốn biết coi ng�i c� được người n�y kẻ nọ thương y�u hay kh�ng sao? Th� dụ như t�i c� �t tiền qu� v� t�i muốn c� nhiều th�m, th� việc ấy trở th�nh một vấn đề. T�i lấy đ� l�m lo phiền v� trong t�m t�i dấy sinh xao xuyến, hoặc t�i ho� ra đố kỵ ganh gh�t v� ng�i c� nhiều tiền hơn t�i chẳng hạn. Những điều đ� b�p m�o nhận thức của ta đi v� đ� l� điều ch�ng ta đang n�i đến. Ch�ng ta đang t�m xem những khổ t�m đ� xuất hiện như thế n�o. Thiết tưởng t�i đ� n�i điều ấy kh� r� r�ng rồi – hay ng�i muốn t�i n�i th�m cho r� nữa?

Dĩ nhi�n, một vấn đề xuất hiện khi nơi t�i c� cuộc m�u thuẫn. Nếu kh�ng c� m�u thuẫn ở một giai tầng n�o hết, tất chẳng c� vấn đề g� cả. Nếu t�i kh�ng c� tiền, t�i sẽ l�m việc, t�i sẽ đi ăn xin, t�i sẽ vay mượn – t�i sẽ l�m một việc g� đ� vậy th�i v� điều đ� sẽ kh�ng l� một vấn đề.

H: Nhưng nếu ng�i kh�ng l�m được g� cả th� sao?
K: Ng�i muốn n�i g�: ng�i kh�ng thể l�m g� được hết ấy ư? Nếu ng�i c� được một kỹ thuật g� hay một tri thức g� c� t�nh c�ch chuy�n m�n, th� ng�i trở th�nh thế n�y hay thế kh�c. Nếu ng�i kh�ng l�m g� kh�c được, th� ng�i đi g�nh đất vậy, cũng xong.

H: Đến độ tuổi n�o đ�, một người kh�ng thể l�m việc g� nữa hết.
K: Th� kẻ ấy c� tiền bảo k� bảo hiểm cho tuổi gi�.

H: Kh�ng, người đ� kh�ng c� tiền bảo k� n�o cả.
K: Th� hắn chết vậy, v� kh�ng c� vấn đề g� nữa. Nhưng vấn đề n�y kh�ng phải l� vấn đề của ch�nh b�, thưa b�?

H: Đ� kh�ng phải l� vấn đề của ch�nh t�i.
K: Vậy th� b� n�i l� n�i về một người n�o kh�c, thế th� ta lạc đề rồi. Ở đ�y, ch�ng ta n�i về ch�nh b�, với tư c�ch l� một con người c� những vấn đề, chứ kh�ng n�i về một người th�n thuộc hay một th�n hữu n�o kh�c.

H: Người đ� kh�ng c�n ai ngo�i t�i để lo cho người. C� thế n�o t�i đến nghe ng�i v� lại cho người ấy khổ sở?
K: Th� b� đừng đến vậy.

H: Nhưng t�i lại muốn đến.
K: Thế th� b� chớ lấy đ� l�m th�nh một vấn đề.

H: C� phải ng�i bảo rằng t�m thức vốn c� thể vượt l�n tr�n một ho�n cảnh rắc rối hay bực dọc, như việc thiếu tiền bạc đ�y chẳng hạn?

K. Kh�ng phải thế. Ng�i thấy chăng, ng�i đ� trả lời trước t�i bằng c�ch lo t�m giải quyết một vấn đề. Ng�i muốn biết coi ng�i n�n xử sự thế n�o với vấn đề, m� t�i th� chưa n�i tới việc đ�. T�i chỉ mới đặt vấn đề ra đấy m� th�i, chứ chưa n�i đến c�ch giải quyết n�. Khi ng�i n�i rằng t�m thức phải vượt l�n tr�n vấn đề hay khi ng�i hỏi người b� con hoặc người bạn tuổi gi� v� kh�ng c� tiền bạc kia phải l�m sao, th� ng�i c� nhận thấy ng�i đang l�m g� đấy chăng? Ng�i chỉ trốn tr�nh sự kiện hiện thực… Xin đợi cho một ph�t! Ng�i h�y nghe t�i ch�t đ�. Đừng chấp nhận, cũng đừng gạt bỏ điều t�i n�i, ng�i h�y chỉ nghe th�i. Ng�i kh�ng chịu nh�n nhận sự kiện hiện thực rằng vấn đề ấy l� vấn đề của ch�nh ng�i, chứ chẳng phải vấn đề của một người n�o kh�c. Nếu ng�i quyết giải quyết n� xong như một con người, ắt ng�i sẽ gi�p hay kh�ng gi�p được người kia, t�y trường hợp, cho họ giải quyết vấn đề của họ. Nhưng hễ ng�i xen v�o c�c vấn đề kh�c v� tự hỏi m�nh: "T�i phải l�m g� đ�y?", thế l� ng�i tự đặt m�nh v�o một ho�n cảnh v� phương giải đ�p, v� như vậy, việc ấy dĩ nhi�n th�nh l� một m�u thuẫn… Kh�ng biết ng�i c� hiểu t�i r� hay kh�ng.

H: T�i dốt n�t do v� một bệnh tật ph�t sinh l�c t�i c�n b�, v� điều n�y đ� l� một vấn đề lớn lao cho t�i trong suốt đời t�i. L�m sao t�i giải quyết n� đ�y?

K: Cả thảy c�c ng�i đều qu� đỗi lo toan t�m cho được những giải ph�p, c� phải thế kh�ng? Nhưng t�i lại kh�ng như vậy. T�i rất tiếc. Ngay ở buổi đầu của những cuộc đ�m đạo n�y, t�i đ� n�i rằng t�i kh�ng để t�m lo giải quyết những vấn đề g� của c�c ng�i, cả của t�i nữa. T�i kh�ng phải l� người trợ gi�p cho c�c ng�i. Ch�nh ng�i l� thầy của m�nh, l� giới luật của m�nh. C�c ng�i đến đ�y để t�m học chứ kh�ng phải đến để nhờ ai chỉ cho c�c ng�i phải l�m thế n�y v� đừng l�m thế kh�c. Kh�ng phải đến đ�y để biết coi phải xử sự thế n�o đối với trường hợp một người liệt bại, hay ngh�o t�ng, hay dốt n�t, đại loại như thế, đại loại như vậy. C�c ng�i đến đ�y để ch�nh m�nh tự t�m học những vấn đề m� c�c ng�i đang c�, chứ kh�ng phải đến đ�y để được t�i dạy bảo… Vậy xin c�c ng�i đừng đặt t�i sẽ th�nh l� một đức thầy, một đạo sư, v� t�i sẽ cộng th�m c�i mớ ngu xuẩn trục lợi ấy vốn đ� c� trong thế gian n�y rồi. Vậy c�c ng�i v� t�i, ch�ng ta đến đ�y để t�m học, kh�ng phải để được ai dạy dỗ. Ch�ng ta t�m học kh�ng phải bằng việc nghi�n cứu, bằng kinh nghiệm, m� bằng tỉnh thức, bằng c�ch ho�n to�n nhận thức ch�nh bản thể m�nh. Thế th� những tương giao giữa ch�ng ta c� kh�c hẳn với tương giao giữa sư v� đệ. Người n�i đ�y kh�ng phải đang dạy dỗ g� c�c ng�i, cũng chẳng đang bảo c�c ng�i những g� phải l�m – nếu thế th� đủ l� qu� đỗi khờ dại non nớt.

H: Khi ta kh�ng thể nhận thấy được tất cả những g� h�m ngụ trong một vấn đề, th� l�m sao ta v�o tận gốc rễ v� giải quyết n�?

K: Tất cả c�c ng�i đều n�n n�ng gấp r�t muốn biết phải l�m g� đến nỗi c�c ng�i kh�ng cho t�i c� thời giờ v�o s�u đề t�i. Xin c�c ng�i h�y nghe trong đ�i ph�t vậy. Đ�y t�i kh�ng bảo cho c�c ng�i phải l�m những g� về c�c vấn đề của c�c ng�i, t�i đang dẫn giải phải t�m học c�ch n�o, t�m học l� g�, v� rồi c�c ng�i sẽ t�m thấy ra rằng khi n�o c� thể th�m nhập được v�o việc học như vậy th� vấn đề tự chấm dứt. Nhưng nếu c�c ng�i cứ đ�i kẻ kh�c đưa cho c�c ng�i một giải ph�p, th� c�c ng�i ho� ra như đứa trẻ v� tr�ch nhiệm để cho người điều khiển, để rồi c�c ng�i sẽ gặp xiết bao nỗi kh� khăn th�m l�n. N�i thế qu� r� r�ng v� giản dị rồi, vậy xin c�c ng�i một lần n�y th�i, c�c ng�i h�y ghi lấy cho minh bạch trong t�m tr�. Ch�ng ta đến đ�y để m� t�m học, kh�ng phải để được ph� th�c cho k� ức những g� ta đ� được nghe; nhưng với những lối nh�i đi lặp lại ấy, k� ức kh�ng xuất khởi được sự giải trừ c�c vấn đề. Chỉ c� sự trưởng th�nh may chăng l� sự vận h�nh của việc t�m học đ�y th�i. D�ng c�i sở tri, d�ng sự ghi ch�p v�o k� ức, để giải quyết những vấn đề của con người, xuất ph�t từ sự thiếu trưởng th�nh v� chỉ khiến gia tăng th�m nhiều những vấn đề bằng c�ch tạo t�c th�m những sự qui thuận c�ng thức ước lệ mới kh�c.

Muốn giải quyết một vấn đề, đ� chỉ l� muốn lo trốn tr�nh n� th�i, c� phải thế kh�ng? T�i kh�ng th�m nhập n�, t�i kh�ng xem x�t n�, kh�ng thăm d� th�m hiểm n�, kh�ng hiểu được n�, t�i kh�ng nhận biết c�i đẹp của n� hay c�i xấu của n�, hay chỗ th�m s�u g� của n� cả. Mối bận bịu lo lắng duy nhất của t�i l� giải quyết n� cho kỳ được, l� dẹp n� qua một b�n cho rồi đi. C�i � muốn n�n n�ng n�y khiến ta giải quyết một vấn đề nhưng đ� kh�ng hiểu được n�, đ�ch thị đ� l� một sự trốn tr�nh, v� dĩ nhi�n lại trở th�nh một vấn đề th�m nữa. Mọi trốn tr�nh đều kết liễu ra như thế hết.

Th� dụ như t�i c� một vấn đề v� t�i muốn hiểu được n� cho trọn vẹn. T�i kh�ng muốn trốn tr�nh n�, t�i kh�ng muốn cứ b�n su�ng n�i su�ng, t�i kh�ng cần phải đem ra n�i với ai hết. T�i chỉ muốn một việc độc nhất l� hiểu được n� m� th�i. T�i kh�ng cần hỏi ai để cho họ bảo t�i phải l�m g� với vấn đề n�y. T�i thấy rằng chẳng một ai bảo cho t�i được, v� nếu c� ai bảo t�i v� t�i chấp nhận những lời họ dạy bảo, th� đ� l� một c�ch h�nh động ngu xuẩn v� phi l�. Vậy t�i phải t�m học chẳng để ai dạy, v� trong khi xem x�t trường hợp hiện tiền n�y t�i cũng kh�ng lấy những g� t�i học được ở c�c vấn đề trước đem chen xen v�o đấy. Ồ! C�c ng�i kh�ng nhận thấy c�i đẹp trong sự việc ấy sao k�a!

Ng�i biết thế n�o l� sống trong hiện tại kh�ng? Kh�ng. T�i e rằng kh�ng. Sống trong hiện tại l� tuyệt kh�ng c� mảy may li�n tục n�o cả. Nhưng ch�ng ta sẽ n�i điều n�y trong dịp kh�c.

Đ�y t�i c� một vấn đề m� t�i muốn hiểu n� được tạo th�nh do những g�. Để t�m học vấn đề n�y, t�i kh�ng thể đem xen tạp v�o đ� những kỷ niệm của qu� khứ để giải quyết n� v� ở đ�y t�i đứng đối diện trước một sự việc mới lạ, t�i phải xem x�t n� một c�ch tươi nhuận chứ kh�ng phải bằng những k� ức chết cứng, ngu xuẩn. Sự việc đ�y vốn linh hoạt, vậy t�i phải x�t n� trong chỗ hiện tiền linh động của n�, v� yếu tố thời gian tất phải được g�c dẹp đi ho�n to�n.

T�i muốn biết coi những vấn đề t�m l� xuất hiện thế n�o. Như t�i đ� n�i, t�i muốn hiểu được to�n cơ cấu bản nguy�n của n� để do đ� t�i tho�t ly khỏi sự cấu tạo ấy, để m� t�i biết xử sự c�ch n�o đối với tiền bạc, với vấn đề t�nh dục, với sự th� gh�t, với tất cả những g� c� li�n hệ trong đời. L�m như thế, � t�i muốn n�i l� bằng c�ch t�m thấy c�c vấn đề xuất hiện như thế n�o chứ kh�ng phải bằng c�ch t�m c�ch giải quyết ch�ng, th� t�i sẽ kh�ng dấy tạo th�m những vấn đề t�m l� nữa. Ng�i hiểu kịp � t�i chứ? Kh�ng một ai bảo cho t�i biết những vấn đề xuất hiện thế n�o: ch�nh t�i phải tự hiểu lấy điều ấy.

Trong khi khai ph� th�m nhập v�o b�n trong t�m tư, xin c�c ng�i cũng th�m nhập v�o tự t�m c�c ng�i, chứ đừng chỉ nghe những danh từ của t�i. Nếu kh�ng nh�n xem ở tự t�m m�nh, v� nếu c�c ng�i kh�ng vượt qua l�n tr�n những danh từ, tất những danh từ kh�ng trợ gi�p chi cho c�c ng�i được; ch�ng sẽ chỉ l� một sự trừu tượng, chứ chẳng phải l� một thực tại. M� thực tại l� ch�nh c�i cơ vận h�nh kh�m ph� nội tại, chứ chẳng phải sự dẫn khởi ng�n từ d�ng về cơ sở vận h�nh ấy. Điều n�y minh bạch chứ?

Theo t�i, như t�i đ� n�i, tự do l� điều tối ư quan trọng. Nhưng nếu kh�ng th�ng minh ắt kh�ng hiểu được tự do, v� sự th�ng minh chỉ c� thể nảy sinh l� khi ta đ� hiểu được trọn vẹn nguy�n lai, căn cội của c�c vấn đề. T�m thức phải nhanh nhẹn, ch� �, t�m thức phải mẫm cảm tột độ, để giải trừ ngay khi vấn đề vừa ph�t sinh. Bằng chẳng vậy, hẳn kh�ng c� tự tại đ�ch thực, m� chỉ c� c�i tự do manh m�n bề ngo�i, kh�ng gi� trị g�. Kh�ng kh�c g� như kẻ gi�u kia tự cho l� m�nh tự do. Trời đất ơi! Kẻ ấy chỉ l� n� lệ cho rượu ch� của hắn, cho dục t�nh của hắn, cho sự tiện nghi của hắn, cho cả t� sự vật. V� kẻ ngh�o n�i: "T�i tự do v� t�i kh�ng c� bạc tiền", th� lại c� bao nhi�u vấn đề kh�c nữa. Vậy tự do, v� việc duy tr� sự tự do ấy, kh�ng thể chỉ l� một sự việc trừu tượng được, cả hai t�m th�i đều thiết yếu cho mỗi người ở chỗ m�nh l� một con người v� chỉ khi ta tự do, ta mới c� thể y�u thương. L�m sao c� thể y�u thương g� được nếu ta tham vọng, th�m muốn, ganh đua, tranh chấp?
Xin c�c ng�i chớ n�n chấp thuận. Thế l� c�c ng�i chỉ giao cho một m�nh t�i l�m hết mọi việc đấy th�i.

T�i kh�ng biết g� với việc giải quyết một vấn đề, cũng kh�ng m�ng đi t�m kiếm ai khả dĩ gi�p t�i giải quyết n�. Kh�ng một s�ch vở, một bậc t�n sư, một gi�o hội, một linh mục hay một vị cứu thế n�o c� thể b�y vẽ cho t�i c�ch thức g� để giải quyết vấn đề cả. Ch�ng ta đ� từng chơi c�i mửng ấy trong mấy ngh�n năm rồi v� ch�ng ta vẫn c�n mang nặng đầy những vấn đề. Đi nh� thờ, đến xưng tội, lo cầu nguyện, những thứ ấy kh�ng hề giải quyết được c�c vấn đề g� cả. C�c vấn đề sẽ cứ gia tăng, như ta đang nhận thấy hiện giờ. Vậy, hỏi chứ c�c vấn đề xuất hiện thế n�o?

Như t�i đ� n�i, hễ ở tự t�m kh�ng c�n m�u thuẫn, th� chẳng c�n vấn đề. M� cuộc m�u thuẫn nội tại tất h�m � c� cuộc xung chướng giữa c�c � muốn, c� phải thế kh�ng? Nhưng một � muốn, tự n�, vốn chẳng bao giờ m�u thuẫn. M� ch�nh những m�n vật – đối tượng – của � muốn mới dấy sinh m�u thuẫn với nhau. Do v� t�i họa được mấy bức tranh hay do v� t�i viết v�i cuốn s�ch, hoặc do v� ch�t việc tầm ph�o n�o t�i l�m được, t�i ph�t sinh � muốn được danh vọng, tiếng tăm. Rồi hễ kh�ng ai biết danh t�i, l� t�i l�m v�o trạng huống m�u thuẫn v� lấy đ� l�m điều khổ sở. T�i sợ sự chết chẳng hạn – c�i chết m� t�i kh�ng hiểu nổi – rồi trong c�i t�i gọi l� t�nh thương lại ph�t sinh m�u thuẫn. Thế l� t�i nhận thấy rằng thật ra c�c � muốn l� căn cội của những m�u thuẫn, nhưng kh�ng phải ch�ng, m� ch�nh những đối tượng của ch�ng mới c� t�nh c�ch m�u thuẫn. Nếu t�i cố gắng thay đổi hay gạt bỏ những đối tượng của c�c � muốn của t�i bằng c�ch b�m v�o một đối tượng n�o trong đ� v� loại trừ tất cả mọi đối tượng kh�c. Giải quyết như vậy lại trở th�nh một vấn đề nữa, v� t�i phải chống kh�ng, x�y dựng l�n bức tường ngăn c�ch đối lại mọi sự kh�c. Thế th� t�i kh�ng n�n lo thay đổi hay giảm bớt những đối tượng của c�c � muốn, m� phải nhận hiểu ch�nh những � muốn ấy.

C�c ng�i c� thể tự hỏi rằng c�c � muốn c� những tương quan g� với c�c vấn đề t�m l�. Ch�ng ta vừa thấy rằng kh�ng phải ch�nh những � muốn, m� l� những đối tượng của c�c � muốn, hay những mục ti�u tương khắc của ch�ng đ� dấy sinh ra những m�u thuẫn c�ng những xung chướng nội tại, v� c� ra c�ng cố gắng để chỉ muốn duy một điều th�i th� quả l� v� �ch. �ng linh mục kia c� thể nghĩ rằng �ng ta chỉ mong chứng đạt Thượng đế m� th�i, nhưng �ng lại cưu mang v� số những th�m kh�t m� �ng kh�ng � thức. Vậy ta cần phải hiểu bản chất của c�c � muốn chứ chẳng n�n chỉ ưng lo kiểm so�t hay phủ nhận ch�ng. Hết thảy c�c kinh điển t�n gi�o đều bảo phải tận diệt ch�ng, đều bảo kh�ng n�n c� những � muốn, điều ấy thực l� ng� ngh�. Ta phải hiểu c�c � muốn xuất hiện ra sao v� c�i g� l�m cho ch�ng được li�n tục, chứ kh�ng phải t�m c�ch chấm dứt ch�ng. Thật sự nhận thấy c�c � muốn xuất hiện ra sao, th� r� l� kh� giản dị: trước ti�n c� nhận thức, tiếp x�c, cảm gi�c – d� kh�ng tiếp x�c cũng vẫn c� cảm gi�c – rồi từ đ� bắt đầu nẩy sinh ra � muốn. Chẳng hạn t�i thấy một chiếc xe hơi: đường n�t của chiếc xe, h�nh thể của n�, vẻ đẹp của n� l�i k�o hấp dẫn t�i, v� t�i muốn được chiếc xe ấy. Tuy nhi�n, huỷ diệt c�c � muốn, tức l� kh�ng c�n � thức cảm nhận được g� nữa cả. Chứ hễ t�i vừa � thức cảm nhận th� t�i đ� kẹt v�o v�ng tiến tr�nh của � muốn rồi. T�i thấy một vật g� đẹp, một người đ�n b� đẹp, hay những sự thể g� kh�c đại loại như thế, th� c�c � muốn liền ph�t sinh; hoặc t�i thấy một người hết sức th�ng minh v� ch�n ch�nh, t�i muốn giống được như người ấy. Do nhận thức nảy sinh c� cảm gi�c, v� do cảm gi�c nảy sinh th�nh � muốn. Sự kiện n�y n�y kh�ng c� g� l� rắc rối cả. Sự phức tạp bắt đầu l� khi c� tư tưởng xen v�o: t�i tưởng nghĩ đến chiếc xe kia, đến người đ�n b� nọ hay đến người m� t�i muốn m�nh được giống như thế, v� do c�i tưởng niệm n�y, � muốn liền được li�n tục vậy. Bằng kh�ng th� kh�ng c� li�n tục g� cả: t�i c� thể nh�n chiếc xe hơi m� kh�ng muốn n�. Ng�i hiểu điều t�i n�i chứ? Nhưng hễ t�i vừa lưu t�m tưởng nghĩ ch�t g� đến chiếc xe ấy, l� � muốn liền được li�n tục v� sự m�u thuẫn liền dấy khởi l�n.

H: C� � muốn kh�ng đối tượng chăng?
K: Điều đ� kh�ng c� được; kh�ng c� � muốn trừu tượng.

H: Vậy th� � muốn lu�n lu�n d�nh liền với một đối tượng chứ? Nhưng ban n�y ng�i bảo rằng ch�ng ta cần phải tỏ hiểu cơ vi của ch�nh � muốn chứ đừng xem x�t đối tượng của n�.
K: Thưa ng�i, t�i đ� tr�nh b�y � muốn xuất hiện thế n�o, v� b�y r� l� do tưởng niệm m� khiến cho � muốn được li�n tục. Nhưng ch�ng ta phải tạm ngừng ở đ�y đi. Ch�ng ta sẽ tiếp tục trong những lần n�i chuyện tới.


Ng�y 14 th�ng 7 năm 1964

[anbinh]

� nghĩa về Sự Chết, Đau Khổ v� Thời Gian

3


C� sự kh�c nhau r� rệt giữa th�ng đạt v� th�ng cảm. Khi ta th�ng đạt, ta san sẻ chia sớt những l� tưởng bằng những danh từ khả �i hoặc khả ố, bằng những biểu tượng, bằng những cử chỉ, v� những � tưởng ấy c� thể được th�ng diễn tr�n b�nh diện � thức hệ hay diễn giải t�y theo c�c sắc th�i đặc th�, c�c t�nh kh�, theo những qui định t�m thức của mỗi người. Nhưng th�ng cảm th� kh�c hẳn. Trong ấy kh�ng c� sự san sẻ chia sớt, cũng kh�ng c� sự diễn giải những � tưởng. D� c� hay kh�ng c� ng�n từ trao đổi, niềm th�ng cảm vẫn trực tiếp kết liền ta với điều ta qu�n s�t, v� mỗi người tự th�ng cảm với tinh thần v� t�m tư của ch�nh m�nh. Chẳng hạn, th�ng cảm ph�t sinh với một cội c�y, một tr�i n�i hay một d�ng s�ng. Kh�ng biết c� bao giờ c�c ng�i y�n ngồi dưới một t�ng c�y v� thật sự thử th�ng cảm với n� hay chăng. Đ�y kh�ng phải l� đa t�nh hay đa cảm g� cả. Ta tiếp x�c trực chỉ với cội c�y ấy. Ở đ� c� sự mật thiết lạ l�ng của sự tương li�n. Để c� mối th�ng cảm như vậy, cần c� sự tịch lặng, cần c� niềm tịnh định s�u mầu; c�c thần kinh, cả thể x�c đều an nh�n ung dung: cả tr�i tim hầu như ngừng đập. Bấy giờ th� chẳng c� diễn giải chi cả, chẳng c� th�ng đạt g� hết, kh�ng c� san sẻ chia sớt chi cả. Cội c�y kh�ng phải l� ch�nh ng�i m� ng�i cũng kh�ng đồng ho� với cội c�y: thuần chỉ hiện c� niềm cảm kh�i mật thiết ấy với nhau trong chỗ th�m s�u tịch lặng m� th�i. Kh�ng biết c�c ng�i c� bao giờ thử nghiệm xem thế hay kh�ng. H�m n�o ng�i thử vậy coi, khi t�m thức ng�i đ� dứt ba hoa b�p x�p, dứt bay nhảy đ� đ�y khắp chỗ, khi t�m thức ng�i kh�ng ch�m đắm trong những cuộc độc thoại của n� để nhớ những c�ng việc đ� l�m hay những c�ng việc c�n phải l�m. Qu�n l�ng đi tất cả, ng�i h�y thử th�ng cảm với một tr�i n�i, với một ngọn suối, với một người n�o, với một cội c�y, c�ng với sự vận h�nh của cuộc sống chẳng hạn. Việc ấy đ�i hỏi một cảm độ tịch mịch phi thường, với một sự ch� t�m đặc biệt – đ�y kh�ng phải l� việc tập trung, m� l� một sự ch� � thơ thới v� thoải m�i.

Vậy h�m nay t�i muốn c�ng th�ng cảm với c�c ng�i về những điều ch�ng ta vừa n�i bữa trước. Bữa đ� ch�ng ta n�i về tự do v� phẩm chất của n�. Tự do kh�ng phải l� một l� tưởng, kh�ng phải l� một điều g� xa xăm, tự do kh�ng phải l� một suy niệm, suy niệm chỉ l� c�i thuyết của một thủ tục bị t� h�m. Chỉ c� tự do khi t�m thức kh�ng c�n bị bất cứ một vấn đề n�o tổn hại. Khi t�m thức bị mắc vướng như v�o một vấn đề n�o, th� n� kh�ng thể th�ng cảm được với tự do, n� cũng kh�ng sao nhận thức được phẩm chất phi thường của tự do nữa.

Phần đ�ng thế nh�n đeo mang nhiều vấn đề v� rốt lại rồi th�nh quen với ch�ng; họ quen với ch�ng v� chấp nhận ch�ng như th�nh một phần cuộc sống của m�nh. Nhưng kh�ng phải v� m�nh chấp nhận ch�ng hay quen thuần với ch�ng m� c�c vấn đề đ� được giải quyết cho đ�u: nếu ta khượi đi c�i lớp vỏ bề mặt l� ch�ng lộ ra đấy m�i, như c�i mụt nhọt đang l�m mủ. Thế nhưng phần đ�ng người đời sống trong t�m trạng ấy – cứ li�n mi�n chấp nhận hết vấn đề n�y qua vấn đề kh�c, hết nỗi khổ n�y qua nỗi khổ kh�c, li�n mi�n bất tận; họ thất ch�, �u lo, tuyệt vọng v� họ cứ ỳ ra chịu nhận hết.

Nếu chỉ chấp nhận c�c vấn đề v� sống m�i với ch�ng, dĩ nhi�n l� ta c� giải quyết g� ch�ng đ�u. Ta c� thể tưởng rằng ch�ng đ� được l�ng qu�n hay cho rằng ch�ng kh�ng c�n quan trọng; nhưng ch�ng vốn quan trọng v� c�ng, v� ch�ng tổn hoại t�m tr�, v� ch�ng b�p m�o sự nhận thức v� huỷ diệt sự minh mẫn. Nếu ta đeo mang một vấn đề, th� n� thường cho�n hết cuộc sống của ta đi. C� thể đ� l� một vấn đề tiền bạc, về dục t�nh, hay về việc dốt n�t của m�nh, hay việc tự thực hiện bản th�n, việc muốn lừng tiếng nổi danh. Bất cứ n� l� vấn đề g�, n� cũng cứ r�t rỉa m�nh đến nỗi gặm m�n cả bản thể, v� m�nh nghĩ rằng hễ giải quyết n� được ắt l� tho�t khỏi hết mọi khổ sở. Nhưng khi m� t�m thức vẫn hẹp h�i v� nhỏ nhen, d� n� c� t�m lo giải quyết vấn đề ri�ng tư của n�, t�ch rời với cơ vận h�nh to�n bộ của cuộc sống, th� c�i t�m thức ấy kh�ng tự giải tho�t được bao giờ v� mỗi vấn đề đều d�nh l�u li�n quan với một vấn đề kh�c, chỉ xem x�t nội một vấn đề độc nhất m� th�i v� lo giải quyết manh m�n th�i th� quả l� ho�n to�n v� �ch kh�ng kh�c g� như lo trồng trọt, một g�c ruộng th�i m� tưởng rằng m�nh đ� trồng trọn cả thửa ruộng. Ta phải trồng to�n cả thửa ruộng, ta phải xem x�t mỗi vấn đề đưa tới, v� như h�m trước t�i đ� n�i, chỗ quan trọng kh�ng phải l� giải quyết vấn đề, m� quan trọng l� phải hiểu n�, d� c� phải chịu đau khổ, khắc nghiệt, khẩn cấp v� th�c b�ch thế n�o đi chăng nữa.

N�i như vậy chẳng phải t�i c� � cố chấp hay cả quyết g�, nhưng t�i thiết nghĩ c�i việc �u lo bận bịu với một vấn đề th�i, việc ấy chỉ chứng tỏ một t�m thức nhỏ nhen, v� một t�m thức ti tiện m� cứ mải t�m giải quyết vấn đề ri�ng tư của n�, tất nhi�n kh�ng bao giờ tho�t được vấn đề. C�i t�m thức ấy c� thể lẩn tr�nh bằng đủ hết mọi c�ch, c� thể trở l�n chua ch�t v� cay c� yếm thế, hoặc tr�i lăn v�o tuyệt vọng, nhưng t�m thức ấy kh�ng bao giờ hiểu được tất cả � nghĩa của cuộc đời.

Vậy nếu muốn nhận biết bản chất của c�c vấn đề, ta phải chăm lo to�n cả cơ sở xuất xứ của ch�ng, chứ kh�ng phải chỉ lo duy một trường hợp n�o ri�ng biệt, v� d� trường hợp n�y c� thế n�o, c� rắc rối, c� khắc nghiệt, hay th�c b�ch thế n�o đi chăng nữa n� cũng vẫn li�n quan với tất cả mọi vấn đề kh�c. Thế n�n quan trọng kh�ng phải l� xem x�t vấn đề ấy ở chỗ cục bộ manh m�n, điều n�y l� một điều rất đỗi kh� khăn. Khi gặp một vấn đề khẩn cấp, khổ sở, d�y dưa th� phần đ�ng ch�ng ta nghĩ rằng cần phải giải quyết n� ri�ng rẽ, chứ kh�ng lưu t�m xem x�t to�n bộ cơ cấu của tất cả những vấn đề. Ta x�t nghĩ về vấn đề đ� một c�ch cục bộ manh m�n, nhưng c�i t�m thức manh m�n đ�ch thị l� c�i t�m thức ti tiện nhỏ nhen; c�i t�m thức ấy l� t�m thức trưởng giả kh�ng phải trong � nghĩa xấu, m� d�ng đ� để chỉ r� thực trạng của t�m thức; t�m thức ấy nhỏ nhen tầm thường khi n� muốn giải quyết ri�ng rẽ một vấn đề n�o của n�. Kẻ n�o đang bị sự ganh gh�t thi�u đốt, th� muốn h�nh động ngay tức thời, muốn l�m một việc g�, muốn xo� bỏ sự ganh gh�t hay ra tay trả th�. Nhưng c�i phiền n�o đặc biệt ấy vốn li�n quan s�u xa với nhiều vấn đề kh�c nữa. Vậy ta phải xem x�t to�n bộ cơ cấu của c�c vấn đề, chứ kh�ng phải chỉ lo xem x�t ri�ng một phần n�o trong đ�.

Mỗi khi c� những vấn đề n�y th� phải hiểu minh bạch rằng nơi đ�y ch�ng ta kh�ng lo t�m giải ph�p cho một vấn đề n�o cả. Như t�i đ� lưu � c�c ng�i rồi, đi t�m giải ph�p tức l� trốn tr�nh vấn đề. Sự trốn tr�nh n�y c� thể �m dịu hoặc đau đớn, c� thể đ�i hỏi một khả năng tr� thức hay những t�i năng g� đ�, nhưng d� thế n�o cũng thế, đ� vẫn l� trốn tr�nh th�i. Nếu ch�ng ta muốn giải ph�ng, muốn dứt hết tất cả những bức b�ch �p lực trong c�c vấn đề của ta, cho t�m thức ch�ng ta được tịnh định v� s�ng suốt – v� chỉ trong tự do mới được vậy – th� c�ng việc đầu ti�n của ch�ng ta l� đừng lo giải quyết c�c vấn đề ấy, m� phải hiểu ch�ng. Hiểu quan trọng hơn giải quyết nhiều lắm. Sự th�ng hiểu kh�ng phải l� khả năng hay sự tinh xảo lanh lợi của t�m thức đ� thu hoạch nhiều tr� thức chi ly ph�n t�ch v� biết �p dụng những tr� thức ấy v�o một vấn đề n�o nhất định: m� hiểu l� th�ng cảm được với vấn đề. Th�ng cảm với vấn đề kh�ng phải l� tự đồng ho� với n�. Như t�i đ� n�i, muốn th�ng cảm với một cội c�y, một con người, một d�ng s�ng, một c�i đẹp phi thường của thi�n nhi�n, tất m�nh phải được một niềm thanh thản lắng dịu n�o đ�, phải c� cảm thức t�ch biệt ra, t�ch xa hẳn với c�c sự vật.

Vậy điều ch�ng ta t�m học ở đ�y ch�nh l� th�ng cảm với vấn đề. Nhưng c�c ng�i c� nhận hiểu chỗ kh� khăn ấy hay kh�ng? Mỗi khi c� sự th�ng cảm với bất cứ điều g�, th� t�m niệm về "tự ng�" đ� vong bặt. Khi ng�i th�ng cảm với người ng�i y�u thương – với vợ, với con, khi ng�i cầm tay một người bạn, trong khoảnh khắc ấy – nếu đ� chẳng phải l� một t�nh cảm, một cảm gi�c giả tạo m� người ta gọi l� t�nh thương, m� l� một c�i g� kh�c hẳn, một c�i g� linh động, m�nh liệt, ch�n thật – th� l�c ấy to�n cả cơ vị của "tự ng�" đều bặt vong với cả c�i tiến tr�nh tư niệm của n�. Cũng thế, th�ng cảm với một vấn đề c� ngụ � rằng c� một sự bất đồng ho� l�c qu�n s�t. Bấy giờ, to�n th�n x�c, cả �c n�o v� thần kinh – to�n cả th�n t�m đều ngừng nghỉ. Trong t�m trạng đ�, ta c� thể qu�n s�t vấn đề m� kh�ng tự đồng ho�, v� chỉ trong t�m trạng ấy mới hiểu thấu được vấn đề.

Kẻ tự nhận l� nghệ sĩ c� thể họa một cội c�y hay viết một b�i thơ về cội c�y, nhưng t�i e họ kh�ng thật sự th�ng cảm với cội c�y. Trong trạng th�i th�ng cảm, tuyệt kh�ng c� diễn dịch, kh�ng c� � th�ng đạt, kh�ng lo t�m những c�ch thức diễn đạt. D� ta c� t�m c�ch hay kh�ng t�m c�ch ph� diễn một th�ng điệp bằng những danh từ, ghi v�o một bức tranh bằng vải hay khắc bằng đ� g� đi nữa, việc ấy kể ra kh�ng quan trọng l� bao; nhưng hễ ta vừa mống � diễn b�y, muốn xuất đầu lộ diện, muốn đem m�nh ra b�n với bu�n, muốn danh vọng tăm tiếng, v�n v�n, th� ngay l�c ấy sự quan trọng của c�i ng� liền xen v�o guồng t�c động. Hiểu trọn vẹn một vấn đề, tức l� th�ng cảm với vấn đề. Bấy giờ ta thấy rằng vấn đề kh�ng quan trọng g�, m� quan trọng l� c�i t�m th�ng cảm ấy th�i, v� ta kh�ng cấu tạo vấn đề g� nữa hết. Nhưng nếu kh�ng th�ng cảm được v�y, nếu ta cứ vị ng� duy kỷ tập trung v�o ch�nh m�nh th�i, lo t�m c�c diễn đạt ri�ng tư hay lo toan những mục ti�u g� đại loại cũng trẻ con như thế ấy – th� đ� l� m�nh tự dấy cho m�nh th�m lắm vấn đề th�i.

Như h�m trước đ�y t�i đ� n�i, để hiểu một vấn đề – bất cứ vấn đề n�o – ta phải hiểu to�n bộ tiến tr�nh của những dục vọng. Con người vốn tự m�u thuẫn nơi t�m l� tức tự m�u thuẫn trong h�nh động của họ. Họ nghĩ một điều n�y v� họ lại l�m một điều kh�c. Họ sống trong t�m trạng tự m�u thuẫn, nếu kh�ng vậy th� họ chẳng c� vấn đề g� cả. M� sự tự m�u thuẫn xuất hiện l� khi ta kh�ng hiểu bản chất c�c dục vọng. Để sống tuyệt kh�ng xung chướng mảy may g� cả, ta phải hiểu cơ cấu v� bản chất của c�c dục vọng: đừng dồn �p ch�ng, đừng kiểm so�t ch�ng, đừng huỷ diệt ch�ng, cũng đừng thuận chiều theo ch�ng, như phần đ�ng ch�ng ta hay l�m. N�i thế kh�ng c� nghĩa l� ta ngủ gật đi, h�n trầm đi v� chỉ giữ việc chấp thuận cuộc sống với tất cả những truỵ đồi của n�, m� n�i thế l� tự m�nh phải nhận thấy rằng mọi xung đột xung chướng, dưới bất cứ h�nh thức n�o, như l� những cuộc g�y gổ trong gia đ�nh, trong l�ng nước hay trong x� hội, đều tổn hại t�m thức, khiến cho t�m thức lu mờ v� v� cảm gi�c.

Như t�i đ� n�i rồi, một dục vọng tự n� kh�ng phải l� một trạng th�i m�u thuẫn – m� ch�nh c�c đối tượng của những dục vọng v� những phản ứng của ch�ng với c�c đối tượng tạo ra m�u thuẫn. Sở dĩ dục vọng lại được li�n tục l� khi t�m niệm tự đồng ho� theo n� đ� th�i.

Muốn qu�n s�t tất nhi�n phải c� mẫn cảm: n�o mắt, n�o tai, to�n bản thể phải linh động, tuy nhi�n t�m thức vẫn phải tịnh định. Thế l� ta c� thể nh�n một chiếc xe đẹp, một người đ�n b� đẹp, một to� nh� rực rỡ hay một n�t mặt tươi tắn, kh�n ngoan: ta c� thể qu�n s�t mỗi sự thể ở ngay thật tướng v� giữ theo ch�n kiến ấy. Nhưng th�i thường th� ch�nh t�m niệm xen v�o tự đồng ho� với dục vọng khiến cho dục vọng c� được sự li�n tục.

Điều quan trọng l� qu�n s�t m� kh�ng xen tư niệm v�o. Nhưng c�c ng�i chớ n�n lấy điều đ� l�m một vấn đề. C�c ng�i chớ bảo: "L�m sao t�i qu�n s�t được, l�m sao t�i thấy biết v� cảm nhận được m� kh�ng cho tư niệm xen v�o?". Nếu tự ng�i � thức được to�n cả tiến tr�nh của những dục vọng, � thức m�u thuẫn ph�t sinh giữa c�c đối tượng của ch�ng, v� � thức chỗ li�n tục m� tư niệm đem đến cho dục vọng – nếu ng�i nhận thấy to�n bộ m�y m�c cơ vi ấy t�c dụng, th� ng�i sẽ kh�ng đặt c�u hỏi ấy l�m g�?

Muốn tập l�i xe, nhờ người ta cắt nghĩa về l� thuyết th�i, kh�ng đủ: ta phải ngồi v�o cầm tay l�i, vặn mở m�y, sử dụng mấy c�i thắng, t�m học to�n việc l�i xe. Cũng vậy muốn nhận biết sự vận h�nh v� c�ng tế nhị của tư niệm v� của dục vọng, tất nhi�n ta kh�ng thể chỉ biết nội c� một việc nhờ người dẫn giải cho th�i, ta c�n phải qu�n s�t n�, tự m�nh trực tiếp t�m học n�, như vậy cần phải mẫn cảm, biết nhiếp dẫn thật tinh vi mới được.

T�i đ� n�i rằng đ�y kh�ng chỉ lo giải quyết những vấn đề m� phải hiểu ch�ng. Ch�ng chỉ xuất hiện khi n�o c� m�u thuẫn, c� xung dột, m� mọi xung đột đều ngụ h�m sự cố gắng, phải kh�ng? Cố gắng để th�nh c�ng, cố gắng để trở th�nh, cố gắng để thay c�i n�y cho ra c�i kh�c, cố gắng để t�m thấy điều kia v� l�a bỏ điều nọ. C�c sự cố gắng như thế lu�n lu�n bắt nguồn ở một dục vọng n�o đ� m� tư niệm đem đến sự li�n tục. Vậy ta cần phải t�m học to�n bộ tiến tr�nh ấy l� thế n�o, t�m học chứ chẳng phải lo nhờ một diễn giả chỉ dạy chi, cậy nhờ như vậy tuyệt nhi�n kh�ng c� ch�t gi� trị g� hết. Điều ta nghe ở m�y điện thoại c� thể n� dễ chịu hay kh� chịu, ch�n thật hay ho�n to�n ngu xuẩn v� hư nguỵ: nhưng ch�nh c�i điều m� ta nghe được mới l� đ�ng kể, chứ kể chi c�i dụng cụ kia đ�u. Phần đ�ng người đời đặt sự quan trọng v�o dụng cụ. C�c ng�i chớ tưởng rằng dụng cụ sẽ chỉ dạy c�c ng�i được điều g�: t�i thường nhắc m�i c�i thứ m� muội đặc biệt ấy. C�c ng�i đến đ�y để t�m học, c�c ng�i đang nghe, chẳng phải nghe người n�i th�i, m� nghe ch�nh m�nh. C�c ng�i th�ng cảm với tự t�m m�nh, c�c ng�i đang qu�n s�t, để nhận r� h�nh tung t�c động của c�c dục vọng v� sự nảy sinh của c�c vấn đề. Như vậy l� c�c ng�i th�m nhập tự th�m t�m thiết cận của m�nh v� ta chỉ cảm nhận s�u xa tự t�m l� khi ta tự qu�n thật tịnh định, kh�ng phải tự bảo m�nh rằng: "T�i phải nhận r� cơ cấu của n� cho kỳ được mới nghe", để rồi sinh vọng động v� lao chao t�y m�y l�n. Đ�y c�c ng�i đang t�m xem một vấn đề xuất hiện c�ch n�o v� xem tư niệm k�o d�i vấn đề bằng c�ch gi�p sự li�n tục cho một dục vọng đặc biệt như thế n�o. Vậy nơi đ�y ch�ng ta sẽ t�m học xem một vấn đề nảy sinh ra sao v� vấn đề chấm dứt ra sao – kh�ng phải bằng c�ch mất thời giờ suy tưởng vấn đề đ�, m� bằng c�ch l� chấm dứt n� ngay tức thời.

D� với bất cứ một vấn đề n�o, ch�nh tư tưởng của ta gia cho n� sự li�n tục. Nếu ng�i n�i với t�i một điều hợp tai, tư niệm t�i liền tự đồng ho� với c�i vui tai ấy v� muốn ở miết trong đ�; thế rồi t�i xem ng�i như người th�n hữu v� muốn thường gặp ng�i. Nhưng nếu ng�i n�i với t�i một lời g� tho� mạ, th� sao? Th� t�i cũng gia cho nỗi phiền giận của t�i được sự li�n tục bằng c�ch tưởng nghĩ đến n�. Điều ng�i n�i với t�i đ� c� lẽ l� đ�ng thật, nhưng t�i kh�ng vừa � n�n t�i tr�nh ng�i đi, hay t�i muốn tấn c�ng lại ng�i. Đ� l� sự vận h�nh tạo t�c những vấn đề v� ch�ng cứ c�n tiếp diễn đấy m�i.

Thiết tưởng n�i thế đ� kh� r� r�ng. Ta gi�p sự li�n tục cho điều n�o m� ta suy tưởng thường xuy�n. Hẳn c�c ng�i thừa biết những tư niệm rối loại của c�c ng�i về gia đ�nh, những kỷ niệm vui th�ch v� những thất vọng của ng�i về ch�nh bản th�n, ch�ng trở đi trở lại m�i v� như vậy tức l� ch�ng hiện tồn li�n tục đấy ho�i. Nhưng nếu c�c ng�i bắt đầu nhận hiểu to�n bộ tiến tr�nh ấy m� tự m�nh t�m học bản chất của c�i li�n tục ấy, th� ngay khi vấn đề vừa xuất hiện ra, c�c ng�i c� được sự th�ng cảm ho�n to�n với n�, v� tư niệm kh�ng chen v�o, v� do đ�, vấn đề liền chấm dứt tức khắc. C�c ng�i c� nghe kịp chăng?

Thưa c�c ng�i, ta lấy một vấn đề th�ng thường: muốn cảm thấy m�nh được an to�n, an ninh. Đ� l� một trong những nhu cầu của con người m� căn nguy�n l� ở th� t�nh. Một sự an to�n an ninh n�o về vật chất, dĩ nhi�n l� cần thiết rồi. Ta phải c� một chỗ để ở v� phải biết l�t nữa đ�y ăn cơm ở đ�u – trừ ra ở Đ�ng phương l� nơi c� thể thản nhi�n nhận lấy sự bất an vật chất để l� ch�n từ l�ng n�y qua l�ng kh�c, v�n v�n. Thực l� may hay chẳng may, ta kh�ng l�m được thế ở xứ n�y, ta dễ bị bỏ t� v� tội l�y lất lang thang với bao c�i rắc rối d�nh liền theo đ�…

Ở th� vật, ở đứa b�, đứa trẻ con, nhu cầu an to�n về thể chất rất l� mạnh mẽ. Nhưng nhiều người trong ch�ng ta lại muốn c� sự an ninh t�m l�: trong những g� ta l�m, suy tưởng v� cảm nhận, ta đều muốn c� sự an ninh, sự chắc chắn. Bởi thế n�n ta ph�t khởi c�i t�m thức qu� đỗi tranh chấp, bởi thế n�n ta ganh gh�t, tham cầu, đố kỵ, hung bạo, bởi thế n�n ta qu� đỗi lo to�n về những điều tuyệt đối kh�ng quan trọng g� cả. C�i nhu cầu quyết liệt về sự an ninh t�m l� ấy, vốn hiện hữu từ mấy triệu năm rồi m� ch�ng ta vẫn kh�ng bao giờ tự hỏi xem sự thực của n� nằm ở đ�u. Ch�ng ta đ� chấp nhận cho rằng ch�ng ta cần phải c� an ninh t�m l� trong những cuộc tương giao với gia đ�nh, với vợ hay chồng, với con c�i, với của cải, với c�i ta gọi l� Thượng đế. Ta phải c� sao cho được sự an ninh mới nghe, bất cứ với gi� n�o.

M� đ�y t�i muốn th�ng cảm với nhu cầu an ninh t�m l� kia, v� đ� đ�ch thực l� một vấn đề. Đối với phần đ�ng ch�ng ta, kh�ng cảm thấy m�nh được an ninh t�m l�, l� hỏng ch�n thất thế, l� loạn tr� hay trở n�n ngơ ng�c qu�i gở lập dị rồi. Ta c� thể nhận thấy c�i nh�n ngơ ng�c qu�i gở đ� tr�n vẻ mặt của nhiều người. T�i muốn kh�m ph� xem nhu cầu an ninh n�y thật sự do đ�u m� ra, v� ch�nh sự tham cầu n�y m� giữa những cuộc tương giao nh�n sinh mới dấy khởi l�ng ganh gh�t, lo �u, th� hằn, cảnh khổ sở m� phần đ�ng ch�ng ta đang sống. Cứ mong cầu sự an ninh ấy từ h�ng triệu năm đ� trước nhiễm qu� đỗi như vậy rồi, l�m sao t�m thức ấy c� thể kh�m ph� được bản chất đ�ch thực của nhu cầu kia? Dĩ nhi�n nếu t�i muốn kh�m ph� th� t�i phải ho�n to�n th�ng cảm với nhu cầu ấy. T�i kh�ng muốn nhờ ai dạy cho t�i: như vậy l� dại dột – t�i phải tự m�nh t�m học. T�i phải khai ph�, phải nhận biết nhu cầu an ninh ấy, phải ho�n to�n mật thiết với n�, bằng kh�ng t�i kh�ng thể n�o biết được rằng c� hay kh�ng c�i m� người ta gọi l� sự an to�n, an ninh. Chắc chắn đ�y l� vấn đề ch�nh yếu cho phần đ�ng ch�ng ta. Nếu t�i t�m thấy rằng kh�ng c� an to�n an ninh g� cả, th� t�i kh�ng c�n tạo t�c ra những vấn đề g� nữa, c� phải thế kh�ng, v� bấy giờ t�i đứng ra ngo�i những cuộc đấu tranh t�m cầu an ninh: h�nh động của t�i trong c�c cuộc tương giao với người kh�c trở th�nh kh�c hẳn. Nếu vợ t�i muốn bỏ t�i, th� cứ bỏ, t�i sẽ kh�ng lấy đ� l�m một thảm kịch, t�i sẽ kh�ng th� o�n ai cả, t�i sẽ kh�ng ganh gh�t, đố kỵ, n�ng giận g� ai cả, v�n v�n.

T�i thấy b�y giờ c�c ng�i nghe t�i rất ch� �. Chắc l� v� c�c ng�i quen thuộc với kh�a cạnh vấn đề n�y hơn t�i. Cứ ri�ng t�i th� t�i kh�ng muốn l�m sự an ninh trở th�nh một vấn đề. T�i kh�ng muốn tạo t�c vấn đề g� hết, d� về kinh tế, x� hội, t�m l� hay về c�i gọi l� t�n gi�o. T�i thấy rất r� r�ng mỗi vấn đề đều khiến m�nh ho� ra h�n trầm, v� cảm, v� chỉ c� c�i t�m thức hết sức mẫn cảm mới l� th�ng minh. V� do v� nhu cầu an tr� rất đỗi s�u đậm v� m�nh liệt nơi mỗi ch�ng ta đ�y, cho n�n t�i muốn biết coi quả c� hay kh�ng c� sự an ninh an to�n. Nhưng biết được điều ấy l� việc rất kh� khăn, v� chẳng những từ khi ta c�n thơ b�, m� từ cả hồi khởi thỉ xa xưa kia, con người lu�n lu�n cảm thấy cần được an ninh, an to�n trong việc l�m, trong tư tưởng, trong x�c cảm, trong t�n ngưỡng, trong những t�nh cảm �i quốc, trong gia đ�nh, trong của cải t�i sản. Ch�nh bởi thế m� k� ức, c�ng những truyền thống tập tục, tất cả to�n bộ ấy của qu� khứ, đ� giữ một vai tr� quyết định trong cuộc đời ch�ng ta. M� mọi kinh nghiệm lại đều tăng gia cảm � t�m cầu an ninh, an to�n của t�i th�m. C�c ng�i hiểu chứ? Mỗi một kinh nghiệm đều được ghi v�o k� ức, cộng th�m v�o mớ t�ch luỹ sẵn c� từ trước.

Kinh nghiệm t�ch trữ ấy trở th�nh c�i hậu trường thường trực trong suốt cả đời t�i, v� t�i lấy hậu trường ấy để sống những kinh nghiệm mới, th�nh thử mỗi kinh nghiệm mới n�y cộng th�m v�o hậu trường k� ức kia, t�i nương v�o đ� để cảm thấy m�nh an to�n, an tr�. Vậy t�i phải nhận thức c�i tiến tr�nh qui định trước nhiễm lạ l�ng ấy của t�i. Kh�ng phải cố lo giải toả tho�t ra sự qui định t�m thức kia của t�i, m� phải th�ng cảm với n� từ ph�t n�y đến ph�t kh�c. Bấy giờ t�i mới c� thể nhận thức được tham vọng cầu an, để kh�ng lấy điều ấy l�m th�nh một vấn đề.

N�i thế r� r�ng chứ? C�c ng�i muốn hỏi th�m g� kh�ng?

[anbinh]

3 (tt)

Hỏi: Kh�ng c� th�ng cảm được v� t�m thức đeo mang g�nh nặng của tự ng�.

J. Krishnamurti: Thưa ng�i, t�i hỏi ng�i một c�u: th�ng cảm l� g�? Khi t�i hỏi ng�i c�u ấy, c�i g� ph�t hiện trong t�m thức ng�i? To�n bộ t�m thức qui định của ng�i liền vận dụng v� ng�i mới trả lời; nhưng thật sự ng�i đ� kh�ng nghe c�u hỏi. Từ trước ng�i từng đ� c� hay kh�ng c� nghĩ về điều ấy. C� lẽ ng�i c� dịp n�o nghĩ đến, hay đ� đọc �t nhiều về điều ấy trong s�ch vở v� nay ng�i lặp lại những g� ng�i đ� đọc, nhưng ng�i kh�ng thật sự nghe c�u t�i hỏi. Khi c� ai bảo ng�i: "H�y thử th�ng cảm với một cội c�y", th� dĩ nhi�n l� nếu việc ấy c� phần n�o hứng th� cho ng�i, trước ti�n ng�i phải hiểu r� điều ấy n� như thế n�o trước đ�: ng�i đến ngồi dưới một t�ng c�y, hay b�n bờ s�ng hoặc cạnh tr�i n�i hoặc ng�i chỉ nh�n vợ hay con. Th�ng cảm nghĩa l� g�? Nghĩa l� tuyệt đối kh�ng c� sự ngăn c�ch chướng ngại của tư niệm giữa người năng qu�n với đối tượng sở qu�n. Người năng qu�n tất kh�ng tự đồng ho� với cội c�y, với con người, với d�ng s�ng, với tr�i n�i, với trời m�y g� cả; tuyệt chẳng c� ngăn ngại g� hết. Nếu c� một tự ng�, với sự phức tạp của những tư niệm v� của những mớ bận t�m của n� khi n� nh�n cội c�y, th� chẳng c� th�ng cảm g� được cả. Th�ng cảm với một người n�o hay với một vật g�, tất phải c� khoảng c�ch, phải c� sự im lặng, th�n thể, những thần kinh, tr� v� t�m, to�n bản thể, phải được tịnh định, phải như như bất động ho�n to�n. Ng�i đừng hỏi: "L�m sao bất động?". Ng�i chớ n�n l�m sự im lặng hễ cơ vận một vấn đề. Cứ nhận thấy rằng hễ cơ vận của tư niệm hay t�c động th� tất nhi�n kh�ng c� cảm th�ng g� hết… nhưng thế kh�ng c� nghĩa l� phải ngủ gật h�n trầm!

Chắc ng�i chưa từng l�m thế bao giờ. Ng�i kh�ng hề c� th�ng cảm g� với vợ, với chồng, với con c�i, với những kẻ m� ng�i ngủ, thở, ăn, sống cuộc đời m�nh c�ng chung với họ, c� lẽ ng�i cũng chưa bao giờ th�ng cảm với ch�nh m�nh. Nếu l� người C�ng gi�o, ng�i đi nh� thờ v� tiếp nhận c�i m� người ta gọi l� Th�nh Thể, nhưng c� phải l� cảm th�ng th�nh thể đ�u. Tu�n h�nh như vậy quả l� thiếu sự trưởng th�nh lắm vậy!

Khi n�i th�ng cảm với thi�n nhi�n, với n�i non, hay th�ng cảm lẫn nhau giữa người với người, th� phần đ�ng ch�ng ta đều kh�ng biết đ� l� g�, liền cố tưởng tượng. Ta suy luận về điều ấy rồi bảo: "Ch�nh c�i tự ng� đ� ngăn ngại sự th�ng cảm". Xin ng�i đừng lấy đ� l�m một vấn đề kh�c nữa. Ng�i đ� c� nhiều vấn đề qu� rồi. Xin ng�i h�y lắng nghe th�i. Đ�y, ng�i đang th�ng cảm với t�i v� t�i th�ng cảm với ng�i. T�i đang n�i chuyện với ng�i, v� muốn nhận hiểu t�i, ng�i cứ lắng nghe th�i. Nghe l� ch� � m� kh�ng cố gắng, trong đ� c�c thần kinh đều được an nghỉ ung dung. Khỏi cần phải tự nhủ: "T�i phải lắng nghe đ�y", rồi cứ m� cứng đơ co quắp v� l�m căng thẳng những d�y thần kinh của m�nh. Nghe n�i c� nghĩa l� lắng nghe thoải m�i ung dung, lặng lẽ, khả dĩ đ�n nhận những điều m� người n�i đang muốn tỏ b�y. Điều m� người ấy n�i c� thể l� một điều ho�n to�n ngu xuẩn, hay c� thể l� một thực tại, v� muốn biết r�, tất phải lắng nghe – nhưng việc lắng nghe dường như l� việc rất kh� khăn cho ng�i. Ng�i kh�ng lắng nghe đ�u, tận nơi t�m tr� ng�i, ng�i đang c�i lẽ với t�i, tạo dấy l�n một h�ng r�o to�n rặt những tiếng những lời.

Chỗ quan trọng ở đ�y l� tự th�ng cảm với ch�nh m�nh một c�ch dịu ho� v� tự tại, để c� thể theo d�i mỗi cử động của những tư niệm c�ng những t�nh cảm của m�nh, y như theo d�i ngọn suối cỏn con vậy: nhận thấy mỗi sự vận h�nh của tư niệm, mỗi sự chuyển biến của t�nh cảm, tịnh kh�ng m�ng sửa đổi g� trong đ�, tịnh kh�ng bảo rằng n� phải hay quấy, tịnh kh�ng c� những ph� ph�n trưởng giả, ngớ ngẩn, ti tiện n�o cả. Cứ quan s�t th�i, v� do sự quan s�t ấy, khi m� ta kh�ng tự đồng ho� với một tư niệm n�o cả, với một t�nh cảm n�o cả (d� vui th�ch hay buồn phiền) th� ta mới thấy rằng ta vốn c� thể th�ng cảm với ch�nh m�nh vậy.

Phần đ�ng ch�ng ta muốn được an ninh t�m l�, gắng sức t�m sự an ninh ấy, bởi thế m� gia đ�nh trở th�nh �c mộng, v� ta lợi dụng gia đ�nh một c�ch kinh tởm để an định cho kỳ được sự an ninh bản th�n. Kế đ� lấy quốc gia l�m chỗ an ninh cho ta, v� ta liền dấn th�n lao đầu v�o những việc �i quốc xuẩn động. Trong thể chế gia đ�nh, hẳn chẳng c� g� l� �c hại cả, chỉ khi ta lợi dụng gia đ�nh l�m chỗ an ninh, t�m l� cho ta, th� gia đ�nh mới th�nh c�i thuốc độc giết người.

Muốn sợ điều ấy ta phải th�ng cảm với l�ng tham cầu muốn được an to�n an ninh, c�i l�ng sở cầu ăn s�u b�n rễ qu� đậm trong l�ng ta rồi. N� trở đi trở lại m�i dưới xiết bao h�nh thức: chẳng những trong gia đ�nh th�i, m� cả trong những kỷ niệm v� trong sự �p chế hay ảnh hưởng tương sinh trong c�c cuộc tương giao giữa người với người. Ta nhớ lại những sự việc n�o trong c�c cuộc tương giao ấy khả dĩ l�m ta vui th�ch, sự việc n�o đ� l�m cho ta �t nhiều hy vọng hay �t nhiều bảo đảm g� đ�, v� ta ẩn n�u trong c�c kỷ niệm ấy. C�n c� sự an ninh của việc lanh lợi th�o v�t của sở học kiến thức, lại c� sự an ninh qua t�i năng: ta biết vẽ, ta biết chơi đ�n, hoặc ta c� một khả năng n�o kh�c.

Khi ta th�ng cảm với l�ng ham muốn xui khiến t�m cầu sự an ninh, v� khi ta nhận thấy ch�nh l�ng ham muốn kia đ� dấy sinh những sự m�u thuẫn ở nội t�m, v� tuyệt nhi�n chẳng c� g� tr�n đời n�y, kể cả ch�nh bản th�n ta đ�y nữa, chẳng c� g� l� an to�n, an ninh cả, vừa khi m�nh nhận thấy ra điều ấy (chẳng phải nhờ ai chỉ bảo cho) v� khi m�nh đ� giải quyết trọn vẹn vấn đề rồi, th� m�nh đ� tho�t ngay v�ng m�u thuẫn, v� do đ� m� tho�t cả sự sợ h�i.

N�i thế đ� đủ cho h�m nay chứ?... kh�ng biết c� bao giờ c�c ng�i từng được lặng lẽ nơi tự t�m chăng. Khi bước tr�n đường phố th� t�m thức được ho�n to�n tịch lặng, ta quan s�t, ta lắng nghe, m� kh�ng tư niệm g� cả. Khi ta cầm l�i xe, ta nh�n con đường, nh�n những c�y cối, nh�n c�c xe đang qua qua lại lại, đ� l� qu�n s�t m� kh�ng nhận biết, m� kh�ng c� sự vận dụng t�c động của tư nhiệm. Tư niệm cần vận h�nh t�c động th� n� c�ng ti�u m�n t�m thức, n� kh�ng chừa chỗ cho t�nh hồn nhi�n ng�y thơ v� chỉ c� t�m thức hồn nhi�n mới c� thể nhận thấy được thực-tại.

16 th�ng Bảy 1964