Căn bản giáo lý đạo Phật

[hienchanh]

:smile:


Giới thiệu đạo Phật (Introducing Buddhism) -- Tỳ kheo Bodhicitto


Trong 45 năm hoằng ph�p độ sinh, Đức Phật đ� du h�nh khắp miền Bắc Ấn độ để giảng dạy con đường giải tho�t m� Ng�i đ� t�m ra. Rất nhiều người đ� quy y với Ng�i, trở th�nh c�c tu sĩ nam v� nữ hoặc c�c đệ tử cư sĩ. Trong một thời gian d�i như thế v� với rất nhiều đệ tử c� nhiều nguồn gốc kh�c nhau, Ng�i đ� để lại một kho t�ng c�c lời giảng qu� b�u với nhiều chủ đề, c�ng dụng kh�c nhau. Tuy nhi�n, cốt tủy của c�c lời giảng đ� l�c n�o cũng giống nhau:

"Nầy chư Tỳ kheo, b�y giờ cũng như trước đ�y, Như Lai chỉ dạy về Khổ v� Con đường Diệt khổ".


Đức Phật

Danh từ "Buddhism" l� một danh từ phương T�y d�ng để gọi tập hợp c�c lời dạy của Đức Phật, để gọi một t�n gi�o x�y dựng tr�n nền tảng của c�c lời dạy đ�. Tuy nhi�n, tại c�c quốc gia Nam � v� Đ�ng Nam �, danh từ nguy�n thủy thường d�ng l� "Buddha-Sasana", c� nghĩa l� lời dạy của Đức Phật, hay Phật Gi�o.

"Buddha", Phật-đ�, kh�ng phải l� t�n ri�ng. Đ� l� một quả vị, c� nghĩa l� người Gi�c ngộ (Gi�c giả), người Tỉnh thức, hoặc l� người "Biết như thật". T�n ri�ng của Đức Phật l� Sĩ-đạt-đa Cồ-đ�m (Siddhattha Gotama). Tuy nhi�n, ng�y nay c� rất �t người d�ng t�n gọi nầy. Ch�ng ta thường gọi Ng�i l� Đức Phật, hoặc Đức Phật Cồ-đ�m.

Đức Phật sống v�o khoảng 25 thế kỷ trước tại v�ng Bắc Ấn độ. Ng�i sinh ra l� một vị ho�ng tử của vương quốc Th�ch-ca (Sakya) tại v�ng ch�n n�i Hy m� lạp sơn, ng�y nay thuộc nước Nepal. Ng�i sống trong nhung lụa, c� một thời ni�n thiếu cao sang, kết h�n với c�ng ch�a Da-du-đ�-la (Yasodhara), v� c� một người con trai t�n l� La-hầu-la (Rahula).

Đời sống nhung lụa đ� kh�ng che được mắt của một người hiền triết v� th�ng minh như Ng�i. Mặc d� vị vua cha đ� gắng c�ng tạo c�c th� vui giải tr� để Ng�i đắm say v�o c�c cảnh vui sướng trong ho�ng cung, Ng�i Sĩ-đạt-đa cũng bắt đầu nhận thức được bề mặt đen tối của cuộc đời, nỗi khổ đau của đồng loại v� t�nh chất v� thường của mọi sự việc.

Một lần nọ, khi Ng�i đ�nh xe ngựa dạo chơi tr�n đường phố, Ng�i thấy được bốn cảnh vật l�m thay đổi c�c tư duy của Ng�i. Ng�i thấy một cụ gi� run rẩy, một người bệnh r�n siết, v� một tử thi s�nh thối. Ba cảnh nầy khiến Ng�i suy nghĩ rất nhiều v� quyết t�m t�m một phương c�ch để gi�p nh�n loại v� để t�m một � nghĩa ch�n thật của đời sống. Cảnh vật thứ tư l� cảnh của một vị du tăng b�nh an tĩnh lặng đ� khiến cho Ng�i c� một niềm hy vọng l� đ� c� thể l� một con đường để t�m ra Ch�n L�, tho�t khỏi hoạn khổ.

V�o l�c 29 tuổi, th�i tử Sĩ-đạt-đa rời ho�ng cung, rời gia đ�nh vợ con, gia nhập đời sống của một đạo sĩ khất thực trong 6 năm, đi t�m con đường diệt khổ. V�o đ�m trăng rằm th�ng Tư, khi ngồi thiền dưới cội c�y Bồ đề ở Gaya, Ng�i t�m được lời giải đ�p v� gi�c ngộ. L�c đ�, Ng�i được 35 tuổi. Đấng Gi�c Ngộ giờ đ�y được gọi l� Đức Phật. Ng�i đi đến Sa-nặc (Sarnath) gần th�nh phố Ba-na-lại (Benares) v� thuyết giảng b�i ph�p đầu ti�n - Chuyển Ph�p Lu�n - tại khu vườn nai (Lộc Uyển). Trong 45 năm tiếp theo, Ng�i du h�nh từ nơi nầy sang nơi kh�c, giảng dạy về con đường gi�c ngộ cho những ai hữu duy�n v� sẵn s�ng tu học, v� Ng�i th�nh lập một gi�o đo�n c�c vị tỳ kheo (nam tu sĩ) v� tỳ kheo ni (nữ tu sĩ) thường được gọi l� Tăng đo�n (Sangha).

Trong suốt cuộc đời hoằng h�a, d� phải đối ph� với nhiều trở ngại, Đức Phật l�c n�o cũng giữ một phong th�i an nhi�n tự tại, v� ngay cả trong giờ ph�t l�m chung, Ng�i vẫn b�nh thản cho d� th�n x�c đ� suy yếu. Ngay trong giờ ph�t cuối c�ng đ�, Ng�i vẫn tiếp tục giảng dạy v� khuy�n bảo c�c đệ tử để họ tiếp tục tu tập theo gi�o ph�p của Ng�i: --"Nầy c�c tỳ kheo, Như Lai khuy�n qu� vị rằng mọi ph�p hữu vi đều v� thường, qu� vị h�y tinh tấn với ch�nh niệm". Đ� l� những lời cuối c�ng của đức Phật, v� Ng�i nhập diệt v�o năm 80 tuổi, trong năm 543 trước C�ng Nguy�n.

Mặc d� giờ đ�y đ� hơn 2 500 năm từ khi Đức Phật nhập Đại Niết b�n, lời dạy của Ng�i, hay l� Phật Ph�p (Dhamma), vẫn c�n hữu �ch cho ch�ng ta v� Gi�o Ph�p đ� ch�nh l� vị Thầy của ch�ng ta. Tăng đo�n l� cộng đồng những người quyết t�m học hỏi, thực h�nh v� truyền dạy Ch�nh Ph�p, đ� nhận ngọn đuốc từ vị Thầy khai s�ng v� tiếp tục truyền giữ ngọn đuốc đ� qua nhiều quốc độ v� nhiều thế kỷ. Ba yếu tố nầy -- Đức Phật, người khai s�ng đạo; Ph�p, lời dạy của Ng�i; v� Tăng, cộng đồng c�c tu sĩ -- lập th�nh Tam Bảo m� c�c Phật tử t�n k�nh, v� cũng l� Ba Nơi Nương Tựa (Tam Quy Y) để hướng dẫn người con Phật tr�n Con đường đưa đến hạnh ph�c v� an l�nh tối hậu.

Mỗi năm, v�o ng�y rằm th�ng Tư �m lịch (ng�y Vesakha), hằng triệu t�n đồ Phật gi�o -- trong truyền thống Nguy�n thủy -- tr�n to�n thế giới c�ng nhau cử h�nh đại lễ Tam Hợp, kỷ niệm ng�y sinh (Phật Đản), ng�y Th�nh Đạo, v� ng�y Đại Niết B�n của người Cha L�nh k�nh y�u.


Căn bản đạo Phật

C�c � tưởng ch�nh yếu của đạo Phật được thu gồm trong Bốn Sự Thật Cao Qu� (Tứ Diệu Đế) v� Con Đường Trung Dung (Trung Đạo) m� Đức Phật đ� giảng trong b�i ph�p đầu ti�n tại vườn nai sau ng�y th�nh đạo. Bốn sự thật đ� l�:

Sự thật về Khổ (Khổ đế):

Đ�y l� sự thật về c�c vấn đề của đời sống qua sinh, gi�, bệnh, v� chết, v� những ưu sầu, thất vọng. Dĩ nhi�n những điều nầy l� bất toại � v� người ta lu�n cố gắng tr�nh n�, kh�ng muốn d�nh v�o ch�ng. Hơn thế, tất cả những việc g� tr�n đời, do c�c điều kiện m� c�, thường c� mầm mống đau khổ v� ch�ng kh�ng thường tồn, chỉ tạm bợ, xung khắc v� giả tạo, kh�ng c� một chủ thể l�u bền. Ch�ng tạo sầu khổ v� thất vọng cho những ai v� v� minh m� chấp chặt v�o ch�ng. Những ai muốn tự do tho�t khỏi c�c khổ đau cần c� một th�i độ đ�ng đắn, một tri kiến v� tr� tuệ để nh�n mọi sự vật tr�n đời. Cần phải học tập để nhận định sự vật đ�ng theo bản chất của ch�ng. C�c sự cố bất toại � của đời sống cần phải được qu�n s�t, nhận định v� th�ng hiểu.

Sự thật về Nguồn gốc của Khổ (Tập đế):

Trong sự thật nầy, Đức Phật qu�n x�t v� giải th�ch sự khởi sinh của hoạn khổ từ nhiều nguy�n nh�n v� điều kiện. Đ�y l� sự thật s�u xa về luật Nh�n-Quả v� Duy�n Nghiệp. Tất cả c�c loại hoạn khổ tr�n đời đều bắt nguồn từ l�ng tham thủ, v� c�c tham muốn �ch kỷ đều bắt nguồn từ si m�, v� minh. V� kh�ng biết r� bản chất thật sự của mọi đối tượng tr�n đời n�n con người tham muốn chiếm đoạt v� l�m n� lệ chấp chặt v�o ch�ng. V� c�c tham muốn đ� kh�ng bao giờ được thỏa m�n v� qua những phản ứng kh�ng th�ch nghi, họ lại tạo ra sự buồn khổ v� thất vọng cho ch�nh họ. Từ c�c tham thủ biểu hiện qua lời n�i, cử chỉ hoặc trong t�m �, họ tạo ra c�c nghiệp h�nh g�y đau khổ cho ch�nh họ v� cho người kh�c, v� đau khổ đ� ng�y c�ng chồng chất.

Sự thật về sự Diệt Khổ (Diệt đế):

Đ�y l� sự thật về mục đ�ch của người con Phật. Khi v� minh ho�n to�n được ph� tan qua tr� tuệ ch�n thật v� khi l�ng tham thủ v� �ch kỷ bị hủy diệt v� thay thế bằng th�i độ đ�ng đắn của từ bi v� tr� tuệ, Niết B�n -- trạng th�i của an b�nh tối hậu, ho�n to�n giải tho�t khỏi mọi khổ đau v� lậu hoặc -- sẽ được thực chứng. Đối với những ai vẫn c�n đang tu tập, chưa đến giải tho�t rốt r�o, họ sẽ thấy rằng khi sự v� minh v� tham thủ được giảm thiểu th� c�c phiền n�o cũng theo đ� m� giảm thiểu. Khi đời sống của họ được hướng về từ bi v� tr� tuệ, đời sống đ� sẽ tạo ra nhiều hạnh ph�c v� an l�nh cho ch�nh họ v� những người chung quanh.

Sự thật về Con đường đưa đến tận diệt Khổ đau (Đạo đế):

Đ�y l� sự thật về con đường h�nh đạo của mọi Phật tử, l� đường hướng sinh hoạt của người con Phật, bao gồm c�c căn bản ch�nh yếu của lời Phật dạy v� đường lối thực h�nh để tiến đến Niết Bạn, giải ph�ng khỏi mọi r�ng buộc v�o cuộc sống lu�n hồi trong thế gian. Con đường nầy gọi l� Con Đường T�m Ch�nh (B�t Ch�nh Đạo), gồm c� 8 yếu tố ch�n ch�nh v� chia th�nh 3 nh�m (Tam v� lậu học, 3 nh�m học để diệt trừ phiền n�o):

- Giới: Ch�nh ngữ, Ch�nh nghhiệp, Ch�nh mạng

- Định: Ch�nh tinh tấn, Ch�nh niệm, Ch�nh định

- Tuệ: Ch�nh kiến, Ch�nh tư duy

Theo sự thật nầy, một đời sống tốt đẹp kh�ng phải chỉ do gắng c�ng cải thiện c�c yếu tố ngoại vi li�n quan đến x� hội v� thi�n nhi�n. Cần phải phối hợp với sự tu tập v� cải thiện bản th�n như tr�nh b�y qua B�t Ch�nh Đạo, c� li�n quan đến việc giữ g�n giới hạnh, hu�n tập t�m �, v� khai ph�t tr� tuệ. N�i c�ch kh�c:

- Kh�ng l�m điều g� g�y đau khổ cho m�nh v� cho người kh�c;

- Nu�i dưỡng điều thiện tạo an vui cho c� nh�n v� cho mọi người; v�

- Thanh lọc t�m �, loại trừ những bợn nhơ của tham lam, s�n hận, v� si m�.

Con đường T�m Ch�nh nầy gọi l� Trung Đạo, v� đ�y l� một đường lối thăng bằng, kh�ng c� những cực đoan của sự h�nh hạ x�c th�n hoặc n� lệ dục lạc. Đ�y l� con đường duy nhất để gi�c ngộ giải tho�t. Đức Phật dạy rằng nơi n�o c�c đệ tử của Ng�i lu�n gắng c�ng h�nh tr� tr�n con đường nầy th� nơi đ� sẽ kh�ng bao giờ thiếu vắng c�c bậc th�nh tr� gi�c ngộ. Sự ph�n t�ch th�nh 8 yếu tố hoặc 3 nh�m tu học l� để cho dễ hiểu. Tuy nhi�n, c�c yếu tố đ� cần phải được h�nh tr� đồng đều - kh�ng thiếu s�t một yếu tố n�o - để bổ sung, hỗ trợ cho nhau, th� con đường đ� mới trọn vẹn v� mang đến �ch lợi, giải tho�t thật sự.

Tr�n đ�y l� một th�i độ sống của đạo Phật, một con đường rộng mở cho tất cả mọi người, kh�ng ph�n biệt m�u da, giới t�nh, giai cấp. Đức Phật tuy�n bố rằng mọi người đều b�nh đẳng, v� chỉ được đ�nh gi� qua h�nh động v� phong c�ch của họ, qua những g� họ suy nghĩ v� thực h�nh, kh�ng phải qua m�u da v� qu� qu�n. Mỗi người l�nh chịu hậu quả về h�nh động của m�nh theo luật nh�n quả. Mỗi người l� chủ của m�nh.

Con đường tu học l� con đường tự nỗ lực, kh�ng cần c�c điều cầu xin thần linh hay m� t�n dị đoan. Con người c� khả năng cải thiện cho đời sống của ch�nh họ v� đạt đến mục đ�ch tối hậu qua c�c cố gắng tinh tấn của ch�nh họ.

Ngay cả Đức Phật cũng kh�ng bao giờ tuy�n bố Ng�i l� đấng cứu rỗi. Ng�i chỉ l� người t�m ra Con đường giải tho�t, v� Ng�i chỉ dạy cho ch�ng ta về con đường đ�.

Ng�i hướng dẫn v� khuyến tấn ch�ng ta, nhưng ch�ng ta phải tự m�nh tiến bước tr�n con đường đ�. Khi ta tiến bước được tr�n những chặng đường th� ta c� thể khuyến kh�ch v� hướng dẫn những người bạn đồng h�nh của ta.

Cho những ai đang đi tr�n con đường thanh lọc bản th�n, Đức Phật dạy rằng tri thức v� tr� tuệ l� ch�a kh�a quan yếu. Tr� tuệ chỉ c� thể được khai ph�t qua h�nh tr� thiền qu�n. H�nh giả cần phải qu�n soi th�m s�u v�o nội t�m, để trạch vấn v� th�ng hiểu cho ch�nh m�nh. C�c nguy�n tắc của đạo Phật l� phải tự m�nh chứng ngộ, chứ kh�ng phải những gi�o điều để m� qu�ng tin theo.

Phương ph�p Đức Phật dạy qua Tứ Diệu Đế c� thể xem như l� những lời dạy của một vị y sĩ:

-- định bệnh (Khổ đế),
-- x�c định nguy�n nh�n của bệnh (Tập đế),
-- m� tả trạng th�i khi l�nh bệnh (Diệt đế), v�
-- c�ch thức trị bệnh (Đạo đế).

C� rất nhiều người ưa th�ch b�n luận, d� đo�n, b�nh giải về c�c lời dạy của Đức Phật, qua lăng k�nh triết l�, luận l�, t�m l�, t�m linh, v.v.

Tuy nhi�n, đ� chỉ l� những kiến thức đầu ti�n, phiến diện, qua s�ch vở v� suy luận, thường gọi l� Văn huệ v� Tư huệ.

Th�m v�o đ�, đạo Phật cần phải được thực chứng để ph�t triển tr� tuệ thật sự, gọi l� Tu huệ, chứ kh�ng phải chỉ để l� luận, tranh c�i su�ng.

Đạo Phật l� những hướng dẫn để ch�ng ta thực h�nh, tu tập thanh lọc t�m �, để ch�ng ta thấy được lợi �ch qua kinh nghiệm thực tế của ch�nh bản th�n trong đời sống hằng ng�y.

Đức Phật đ� từng dạy rằng:

--"Gi�o ph�p của Như Lai được giảng r� r�ng, để thực chứng với kết quả hiện tiền, vượt thời gian, mời mọi người đến xem, đưa đến giải tho�t, được người tr� th�ng hiểu, tự mỗi người phải thực hiện cho ch�nh m�nh".


Tỳ kheo Bodhicitto, "Introducing Buddhism"
(B�nh Anson lược dịch, th�ng 02-1999


:smile: